Patates (Solanum tuberosum L.) orijini Türkiye olmayan nadir bitkilerden biridir. Yeni Dünya bitkisi olan patates, Avrupa’ya ilk defa süs bitkisi olarak Güney Amerika’nın And dağlarından gelmiştir.

Dünyamızın giderek büyüyen açlık sorununa cevap verebilecek önemli bitkilerin başında gelmektedir.

Türkiye için mazisi pek eski olmayan patates, ülkemize 150 yıl kadar önce Rusya ve Kafkaslar üzerinden doğu bölgelerimize, bir asır kadar önce de Avrupa üzerinden batı yörelerimize girmiştir. Bugün yurdun hemen her yerinde yetiştirilebilmekle beraber, özellikle Orta Anadolu’da önemli durumdadır. Dünyada’ ki hızlı nüfus artışı, memleketimizin iklim ve ekolojik durumu ve coğrafi konumu dikkate alındığında, patatesin Türkiye’ de en fazla istikbal vadeden bitkilerden biri olduğu görülür.

Patates Nasıl Bir Bitkidir?

Patates,tek yıllık bir kültür bitkisi olup,yumru veya tohum ile çoğalırlar. Bir patates yumrusu toprağa dikildiğinde, yumru üzerinde bulunan gözlerin sürmesi ile toprak altında kök, stolon ve yumru meydana getirirken, toprak üzerinde ise; sap, yaprak, çiçek, meyve ve tohumlarını oluştururlar. Bu nedenle patatesin bitkisel özellikleri; toprak altı ve toprak üstü organları olarak iki kısımda incelenmektedir.

Patates Çeşitleri Nelerdir?

Yetişme Sürelerine Göre Patates Çeşitleri;

• Çok erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 80 günden önce
• Erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 81-90 gün
• Orta Erkenci çeşitler: Yetişme süreleri 91-110 gün
• Geççi çeşitler: Yetişme süreleri 111-120 gün
• Çok geççi çeşitler: Yetişme süreleri 120 günden fazla olmak üzere başlıca beş grupta toplanmaktadır.

1980’ li yıllara kadar ülkemizde tarımı yapılan ve tescil edilen patates çeşit sayısı çok az iken, son yıllarda fazla sayıda yeni patates çeşidi ülkemize getirilerek tescil ettirilmiş ve tohumluk üretimlerine başlanılmıştır.

Bu tescilli çeşitler şunlardır: Alpha, Ari, Resy, İsola, Desiree, Atica, Granola, Grandifolia, Cardinal, Diamant, Marfona, Caspar, Condor, Pasinler-92, Planta, Agria, Hertha, Quinta, Korrigane, Obelix, Atlas, Pamina, Binella, Lyra, Lola, Agata, Cosmos, Marabel, Fianna, 101(Nif), Satina, Pepo, Lady Rosetta, Tomensa, Morene, Carlita, Fabula, Adora, Remarka, Mondial, Felsina, Russet Burbank, Shepody, Impala, Hermes, Panda, Van Gogh, Latona, Victoria, Konsul, Provento, Sante, Solide, Cycloon, Anna, Slaney, Velox, Maranca, Ranger Russet ve Lady Olympia’ dır.

Patates tarımında yüksek verim alabilmek için yüksek verimli çeşit kullanma kadar, sağlıklı tohumluk yumruların kullanılmasıda önemlidir. Seçilen çeşit ne kadar yüksek verim potansiyeline sahip olursa olsun, eğer tohumluk yumrular sağlıklı ve istenilen özelliklere sahip değilse, hedeflenen verime ulaşmak mümkün olamaz. Bu nedenle tohumluk yumrular satın alınırken çok dikkat edilmelidir. Gelişi güzel kişi veya kuruluşlardan tohumluk alınmamalıdır.

Patates bitkisine arız olan ve büyük verim azalmalarına neden olan patates hastalıklarının çoğu yumrularla taşınmakta ve hastalıkların belirtilerini yumru üzerinde çıplak gözle görmek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle dikimde kullanılacak tohumluk yumruların kesinlikle sertifikalı olmasına büyük özen gösterilmelidir.

Tohumluk patates yumrularında aranan özellikler şunlar olmalıdır;

• Tohumluk yumrular yayla yerlerde (deniz seviyesinden en az 1000 m. yüksek) üretilmiş olmalıdır.
• Tohumluk yumrular hastalıklarla bulaşık olmamalıdır.
• Tohumluk yumrular iyi koşullarda depolanmış olmalıdır. Yumru üzerinde 1 cm’ den daha uzun sürgünler bulunmamalıdır. Bunun içinde tohumluk yumrular +3, +4°C depo sıcaklığında saklanmış olmalıdırlar.
• Tohumluk yumrular sürmeyi engelleyici kimyasallar ile muamele edilmemiş olmalıdır.
• Tohumluk yumrular fizyolojik olgunluğa ulaşmış olmalıdırlar.
• Tohumluk yumrular yetiştirme amacına göre uygun irilikte olmalıdır. Tohumluk üretimi için 28-35 mm iriliğinde, normal üretim için ise 36-60 mm iriliğindeki yumrular kullanılmalıdır. Daha büyük yumrular maliyeti önemli ölçüde yükseltmektedir.
• Yemeklik turfanda patates tarımı için en uygun yumru iriliği 45-60 mm iriliğindeki yumrulardır. Bunun nedeni yetişme süresi boyunca düşük sıcaklık (-) nedeniyle bitkinin toprak üstü yeşil aksamı zarar gördüğünde, yeni sürgünlerin meydana gelmesi çabuk ve kolay olur. Küçük yumru dikildiğinde yeni sürgünlerin meydana gelmesi ve toprak yüzeyine ulaşması tehlikeye girmektedir.  

• Tohumluk yumrularda çeşit karışıklığı olmamalıdır. Farklı çeşitlerin karışımından oluşan yumrular dikimde kullanıldığında, olgunlaşma farklı zamanlarda olacağı için hasatta sorunlar ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan kullanma amaçları farklı olan çeşitler karışık dikildiğinde, hasat sonrası tüketiminde istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Pek çok patates çeşidi yumrulara bakılarak birbirinden ayırt edilemez. Bunun için en iyi yöntem ışık sürgünlerinden yararlanmaktır. Bu işlem uzun zaman gerektirir ancak en sağılıklı çeşit teşhis ve ayrım yöntemidir.

Patates Bitkisi İçin Sıcaklıklar Ne Olmalıdır?

Patates ılıman ve serin iklim bitkisidir. Patates yetişme mevsimi boyunca ortalama 15- 18°C bir sıcaklık ister. Ancak bu ortalama sıcaklık üzerine gün uzunluğu ve ışık yoğunluğu etkilidir. Özellikle bitki gelişmesinin ilk devrelerinde -2°C’ lik sıcaklık kısa bir sürede bitkiyi dondurabilir. En çok ilkbahar donlarından korkulur. Keza 21°C’ nin üstündeki sıcaklıklar da verimi olumsuz etkileyebilir.

Gece sıcaklıkları da kritik olup optimum düzeyi 10 ile 14°C’ dir. Dikilmesi için toprakta + 8°C’ lik sıcaklık ister, toprak sıcaklığı + 8°C’ nin altında ise dikimi geciktirmek yararlı olur. Toprak sıcaklığının 20°C’ nin üzerinde olması da yumru gelişimini olumsuz etkilenir, 29 °C üzerinde ise tamamen zayıflar. Gelişme süresi içerisinde, kısa gelişme süreli çeşitlerin 1600°C, uzun gelişme süreli çeşitlerin ise 3000°C ısı toplamına ihtiyaçları vardır.

Patateste Yağış ve Nem

Patates bitkisi kuraklığa pek çok bitkiden daha az dayanıklıdır. Bitkinin aldığı suyun çok azı doğrudan özümlemede kullanılırken çoğu özellikle sıcak devrelerde evapotranspirasyon yoluyla bitkiyi serinletmede ve organik bileşiklerle mineral maddelerin bitki içinde taşınmasında kullanılır. Yetişme mevsimine dağılmış 300-450 mm’ lik yağış veya buna eşdeğer sulama gereklidir. Patates bitkisi hava rutubetini de sever, hava neminin yaklaşık %70 veya daha fazla olduğu bölgelerde iyi gelişir, verimli olur. Patates kuru ve devamlı esen rüzgarlardan hoşlanmaz. Kuru ve devamlı esen rüzgarlar nem kaybına yol açtığından böyle durumlarda sulamaya önem verilmelidir.

Patateste Gün Uzunluğu

Patatesin yumru bağlamaya başlaması veya bunun karşıtı olarak yumru bağlamanın gecikip yeşil aksamın teşviki üzerine gün uzunluğunun etkisi büyüktür. Patates için günde 12 saat veya üzeri uzun gün, 10 saat veya aşağısı kısa gün ve bunun arası nötr gün olarak kabul edilir.

Kısa gün ve nisbi olarak düşük sıcaklık koşulları yumru bağlamayı teşvik eder. Bu etki geç olumlu çeşitlerde daha fazla olduğundan böyle çeşitler bu gibi koşullarda daha erkenci gibi davranırlar.

Patateste Işık Yoğunluğu Ne Olmalıdır?

Fotosentez hızı ışık yoğunluğuyla artar. Yüksek yaylalar ışık yoğunluğunun ovalara kıyasla daha fazla olduğu yerlerdir. Ancak ülkemizin coğrafi konumundan dolayı ışık yoğunluğu genellikle sorun değildir.

‍

Patateste Toprak İsteği Nasıldır?

Patates bitkisinin kök sistemi zayıf olduğundan derin profilli, havadar, yumuşak, kabarmış, iyi ısınabilen ve süzek topraklarda bol verimli olur, düzgün ve kaliteli yumrulu ürün verir. Ağır yapılı topraklar kök gelişmesini engeller, yumruları çürütür. Patates toprak reaksiyonunun nötr ve hafif asit ( pH= 5.5-6.0 ) olduğu koşullarda daha iyi gelişir.

Bir toprak mikroorganizması olan Streptomyces scabies (patates uyuz hastalığı) yaşadığı toprak yönünden seçicidir. Genel olarak kumlu, tınlı ve bazik topraklarda yaşar. Asit topraklar etmenin azalmasına neden olur. pH = 4.8 in altında ise bitkilerde kalsiyum yetersizliği belirtileri görülür.

Taban suyu yüksek ve çorak (tuzlu) topraklarda patates tarımı yapılamaz.

Patateste Ekim Nöbeti

Patates, bir çapa bitkisi olduğu için ekim nöbeti içerisinde önemli bir yeri vardır. Özellikle, hafif yapılı topraklarda ekim nöbetine sokulabilecek en iyi bitkilerden birisidir. Patates bitkisi kendisinden sonra ekilecek bitkiye temiz ve havalanmış bir toprak bırakmaktadır. Aynı tarlaya her yıl üst üste patates dikilmesi önerilmez. Çünkü birçok patates hastalığı toprakta uzun süre canlılığını koruyabilmektedir.

Her yıl üst üste patates dikimi yapılan tarlalarda topraktan geçen hastalıkların yoğunluğu artacağından, patates yumru veriminde her geçen yıl önemli azalmalar meydana gelir. Bu nedenle her yıl üst üste aynı tarlaya patates dikilmemelidir.

Patates; yetiştirildiği bölgelerde şeke rpancarı, ayçiçeği, tahıllar ve baklagiller ile çok ideal bir ekim nöbeti oluşturabilmektedir.

Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, baklagillerden sonra patates dikildiğinde verim yüksek olmaktadır.

Patateste Tohum Yatağı Hazırlığı

Patates, toprak altı organları için yeterli oksijeni ve nemi sağlayan, aşırı su tutmayan, iyi yapılı, gevşek ve keseksiz bir tohumluk yatağı ister. Hızlı bir gelişme sağlamak için tohumluk yumruların oldukça nemli, hafif ve gevşek toprağa dikilmeleri gerekmektedir. Bu koşullar kök, stolon ve yumru gelişimi üzerine son derece etkili olduğu gibi, yumruların bozuk şekilli olmalarını da önler, ayrıca dikim, bakım ve hasat işlerini kolaylaştırır. Tohum yatağının altındaki toprağın patates bitkilerinin ince köklerinin içine giremeyecek kadar sıkı ve katı tabakalar içermemesi gereklidir.

Köklenmenin derin oluşu, bitkilerin ihtiyaç duydukları suyu sağlamaları yönünden önem taşımaktadır. Bu nedenle tohum yatağı hazırlanırken kök gelişimini engelleyen sert tabakalar kırılmalı, toprağın sıkışmasına ve geçirgen olmayan toprak tabakalarının oluşmasına yol açan ağır makine ve aletler kullanılmamalıdır.

Tohum yatağının dikimden hemen önce ve toprak tam tavında iken hazırlanması gerekir. Toprağın yaş iken işlenmesi kesekli olmasına yol açar.

Eğer toprak çok yaş ise beklemeli, çok kuru ise tohum yatağı hazırlamadan önce sulama yapılmalıdır. Toprağın her işlenişinde nem kaybı söz konusudur. Bu nedenle özellikle kurak koşullarda tohum yatağı toprak işlemesi ile hazırlanmalıdır. Aşırı toprak işlemesi sonucunda hafif topraklarda kaymak bağlama, erozyon ve kuraklık sorunlarıyla karşı karşıya kalınabilir.

Dikimden sonra patates yumruları nemli toprak koşulları ister. Toprak çok kuru ise yumru ağırlık kaybeder ve çıkış gecikir. Ayrıca çıkabilen sap sayısı azdır. Normal düzeyde toprak nemi olduğunda, çıkış çabuk olur. Dikimden hemen sonra filizlerden kökler gelişir ve topraktan su alımı başlar. Böylece yumru ağırlığıda artar.

Suyla doygun topraklarda ise yumrular oksijen yetersizliği nedeniyle çürürler. Bu nedenle patates yumruları nemli bir toprağa dikilmeli ve dikimden hemen sonra da ağır sulama yapılmamalıdır. Toprak hazırlığı, toprağın yapısına ve üretim mevsimine bağımlılık gösterir.

İlkbaharda toprak tava geldiğinde derin sürülüp, diskaro ve sürgü çekilerek gevşek bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Tarla hazırlığı sırasında ayrık ve kanyaş gibi yabancı otlar tarladan uzaklaştırılmalıdır. Dikimden önce yapılacak gübreleme ve yabancı ot mücadelesi, tohum yatağı hazırlanırken tamamlanmalıdır.

Patateste Dikim Zamanı Nedir?

Ülkemizde ova ve yayla koşullarında çok değişik coğrafi bölgelerde, bir-iki ay dışında tüm yıla dağılmış tohumluk veya yemeklik patates üretimi yapılmaktadır. Dikim ve hasat zamanları aşağıda gösterilmiştir.

Dikim; İzmir, Adapazarı gibi ılıman yörelerde ocak-mart, Niğde ve Nevşehir’de nisan -mayıs aylarında yapıldığı halde, yüksek yaylalarda son donlardan kaçınmak için daha geç yapılır. Kural olarak toprak sıcaklığı 8 °C’ nin üzerine çıktığında dikim yapılmalıdır.

Patateste Dikim Derinliği Ne Olmalıdır?

Dikimin usulüne uygun yapılması, tarlada çıkıştan hasada ve depolamaya kadar patates tarımının başarısını etkiler. Uygun bir dikim, hızlı çıkış gösteren ve tekdüze olan bir bitki örtüsü geliştirir. Tekdüzelik tohumluk üretiminde daha da önemlidir. Gerçekte çıkışın düzenli olmadığı ve farklı gelişme devrelerindeki bitkilere sahip bir patates tarlasında hastalıklı bitkilerin tanımı ve ayıklanması güçtür.

Pek çok faktöre bağlı olması nedeniyle en uygun dikim derinliğini belirlemek zordur. Dikim derinliği, dikimden sonra toprağın düzleştirilmesi halinde, toprak yüzeyi ile tohumluk yumrunun üst kısmı arasındaki uzaklık olarak kabul edilir. Buna göre yüzeysel dikim 0-2 cm, orta derin dikimde 2-5 cm, derin dikimde ise 5 cm’ den fazla olan dikim derinliklerini belirtmektedir.

Sırt yüksekliğine bağlı olarak derin dikilmiş bir yumru sadece 10 cm’ lik bir toprak tabakası ile örtülürken, yüzeysel olarak dikilmiş bir yumru 15 cm veya daha fazla toprak tabakası ile örtülebilmektedir.

Yüzeysel dikim aşağıda belirtilen şartlarda bazı üstünlüklere sahiptir;

• Tohumluk yumruların güçsüz olması,
• Düşük toprak sıcaklığı,
• Karık usulü sulama yapılan ve aşırı yağış alan yerlerde,
• Makine ile hasat yapılması halinde.

Yüzeysel dikimde ön koşul, tohumluk yumrunun çevresinde nemli toprak olması ve dikimden sonra düzgün görünümlü yüksek bir sırt yapmak için gerekli koşulların bulunmasıdır.

Orta derinlikte dikim aşağıdaki koşullarda önerilmektedir;

• Yüksek toprak sıcaklığı,
• Dikim sırasında ve dikimden sonra kurak koşulların olması,
• Yüksek sırt yapımı için uygun olmayan durumlar,
• Yumru güvesi tehlikesinin büyük olması (yüzeysel dikimde görülen bu tehlike yağmurlama sulama uygulaması ile azalır).

Dikim derinliğine etkili iki faktör, toprak nemi ve toprak sıcaklığıdır. Genelde bu faktörleri en uygun bir şekilde bir arada bulmak zordur. Toprak yaş ise soğuk, toprak sıcaklığı yüksek ise nem yetersizdir. Bununla beraber bu faktörler iyileştirilebilmektedir. Bilindiği gibi kuruma en fazla toprak yüzeyindedir. Bu nedenle nemin yetersiz olduğu durumlarda derin dikim uygundur. Bunun yanı sıra toprak yüzeyi gün boyu sıcak olup derinlere inildikçe ısı azaldığından soğuk iklim koşullarında yüzeysel, sıcak koşullarda ise derin dikim yapılmalıdır.

Patateste Dikim Mesafesi Ne Olmalıdır?

Bu mesafe tarımı yapılan patates çeşidine, yetişme koşullarına ve amaçlanan yumru büyüklüğüne göre değişir. Bitki yoğunluğu arttıkça, hasat edilecek yumru büyüklüğü azalır. Bu nedenle de tohumluk patates üretiminde, yemeklik üretime oranla daha çok sap sayısı önerilmektedir.

Sıraya dikimde, sıra arası ve sıra üzeri mesafenin belirlenmesinde bazı faktörler dikkate alınmalıdır. Sıra arası yöresel geleneklere, mevcut alet ve makine ve tarımı yapılan çeşidin gelişme karakterine bağlıdır. Genelde sıra arası, pratik alarak traktör iz genişliğinin yarısı kadar (70-75 cm) dir. Bu mesafe boğaz doldurmada yeterli toprak sağlar.

Alet ve makinelerin bakım işlemleri sırasında bitki yeşil aksamı, kök ve yumrulara zarar vermesini önler, hastalıklı bitkilerin tespit edilmesini ve sökülmesini kolaylaştırır. Bu mesafenin daraltılması sulama suyunun kök bölgesine kolayca ulaşmasını sağlayacağı gibi toprak, ışık, su ve besin elementlerinden yararlanma etkinliğini de artırır.

Sıra arası mesafenin çeşitli etkenler tarafından belirlenmesi nedeniyle tarlada arzulanan bitki yoğunluğu, sıra üzeri mesafenin ayarlanmasıyla düzenlenir. Diğer bir deyişle sıra arası geniş tutulmuş ise sıra üzerinin kapatılması gereklidir. Genelde sıra üzeri mesafe yemeklik patates üretiminde, uzun boylu çeşitlerin tarımında ve geççi çeşitlerde karşıt durumlara oranla daha uzun tutulmalıdır.

Patateste Dikim Yöntemleri

• Ocak usulü dikim,
• Karık usulü dikim,
• Pulluk arkasına dikim,
• Makine ile dikim.

Dikim yöntemi ne olursa olsun aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmesi gereklidir;

• Tohumluk yumrular hafif nemli,ancak çamur olmayan ve sırt yapılmadan önce kurumayacak toprak koşullarına dikilmelidir.
• Tohumluk yumrular sabit ve uygun derinliklere ve sıra üzerinde muntazam aralıklarla yerleştirilmelidir.
• Dikimden sonra makine ile yapılacak işlemler için sıralar arasındaki mesafeler baştan sona aynı düzgünlükte olmalıdır.
• Tohumluk yumrular gübrelerle doğrudan temas halinde olmamalıdır.
• Tohumluk yumruların üzerindeki filizler zarar görmemelidir.

Ocak Usulü Dikim

Patates dikimi için gerekli toprak hazırlığı tamamlandıktan sonra, markörler yardımı ile ocak yerleri işaretlenir. Daha sonra dikim derinliğine göre kazma veya bel yardımı ile ocaklar açılır ve yumrunun taç kısmı üste gelecek şekilde her ocağa bir yumru yerleştirilir ve üzeri toprak ile kapatılır.

Mümkünse açılan çukurların içerisine bir kürek dolusu yanmış çiftlik gübresi konmalıdır. Bu şekilde yapılan dikimlerde patates bitkisinin dip kısımlarında yumuşak ve sıcak bir ortam oluşacağı için yumru verimi yüksek olur. Ancak üretim maliyeti arttığından bu şekilde dikim fazla yaygın değildir. Ocak usulü dikimlerde dikim mesafesi 60x40 cm olarak tutulmaktadır.

Karık Usulü Dikim

Bunun için özel olarak hazırlanmış lister çapaları kullanılır. Lister çapalarında istenilen sıra arası uzaklığına göre gerekli ayarlama yapılır. Daha sonra tarla içerisinde karıklar açılır. Karıkların fazla derin olmamasına dikkat edilmelidir. Açılan karıklar içerisine işçiler tarafından sıra üzeri uzaklığına göre göz kararı ile yumrular bırakılır ve tersine lister çapası çekilerek yumruların üzerileri kapatılır.

Dikim derinliği istenildiği gibi ayarlanabilmektedir. Eğer traktörlerin tekerlekleri yumruların bırakıldığı karıkların içerisinden gidecek ise lister çapasına bir bıçak daha ilave edilmelidir. Ancak traktörlerin tekerlekleri sırtlar üzerinden gidecek ise ilave bıçak gerektirmez.

Karık usulü dikimde gerekli gübreler önce karıkların üzerine serpilir, daha sonra da karıkların içerisine yumrular bırakılır ve yumruların üzeri kapatılır. Bu şekildeki uygulamalarda sırtlar üzerine düşen gübre tanecikleri kapatma sırasında yumrunun çok yakınına taşınacağı için, verilen gübrelerden bitkilerin tam olarak faydalanması sağlanır. Karık usulü dikimde sıra arası ve sıra üzeri mesafesi üretim amacına göre düzenlenir.

Pulluk Arkasına Dikim

Pullukla açılan karıkların yan tarafına yumrular bırakılır, traktörün dönüşünde yumruların üzeri kapatılır ve tekrar açılan karıklara yumrular tekrar bırakılır ve bu şekilde dikime devam edilir. Sıra arası uzaklıkları, pulluk bıçaklarının iş genişliklerine göre ayarlanmaktadır.

Dikim derinliği iyi ayarlanamadığı için fazla uygulanan bir dikim yöntemi değildir.

Makine ile Dikim

Patates dikim makineleri yarı otomatik ve tam otomatik makineler olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Yarı otomatik dikim makineleri ile yapılan dikimde patates yumruları dikim makinesi üzerinde bulunan kasalara doldurulur ve makine üzerinde bulunan işçiler kasalar içerisine doldurulan bu yumruları elleriyle alarak döner gözlü tamburlar üzerine veya düşey silindirler içerisine bırakırlar.

Toprak yüzeyine düşen yumruların üzerileri, makinenin arka kısmında bulunan diskler yardımı ile balıksırtı şeklinde toprakla kapatılırlar. Dikim derinlikleri, disklerin ana gövdeye bağlanma açıları değiştirilerek ayarlanmaktadır.

Sıra üzeri mesafelere ise hareketini makine tekerleklerinden alan zincir yardımı ile veya döner tam burun göz sayısı değiştirilerek ayarlanmaktadır. Tam otomatik dikim makineleri ile yapılan dikimde patates yumruları makine üzerinde bulunan bir hazneye doldurulurlar ve makine hareket ettikçe hazne içerisinde bulunan kepçeler dönmeye başlar. Dönen kepçelerin içerisine 1’ er adet yumru girer ve bu yumrular düşey silindir içerisine bırakılır ve toprak yüzeyine düşerler.

Makinenin arka kısmında bulunan diskler yardımı ile yumruların üzeri toprakla kapatılır. Sıra üzeri mesafesi, kepçeler arasındaki uzaklıkları ayarlamak sureti ile düzenlenmektedir. Dikim derinliği ise disklerin ana gövdeye bağlanma açıları değiştirilerek ayarlanabilmektedir. En ideal dikim, tam otomatik dikim makineleri ile yapılmaktadır.

Patates Yetiştiriciliğinde Bakım İşlemleri Nelerdir?

Patates yumrusu dikiminden belirli bir süre sonra tarla yüzeyinde genç bitkiyi meydana getirir. Patates bitkisinin daha iyi ve hızlı gelişmesini sağlamak, yumru oluşumunu ve verimi artırabilmek için bazı bakım işlemlerinin zamanında ve tekniğine uygun olarak yapılması gerekmektedir.

Bakım işlerinin aksaması veya yapılmaması durumunda, beklenen optimum verim elde edilemez. Bu nedenle bitkinin toprak üzerinde görülmesi ile başlayan ve hasata kadar devam eden süre içerisinde bakım işlerinin titizlikle yapılması gerekmektedir.

Boğaz Doldurma

Toprakta gelişmekte olan patates yumruları yeterli yükseklikte ve uygun şekilli bir toprak tabakasıyla (sırt) örtülmüş olmalıdır (boğaz doldurma). Tohumluk yumru çok derine dikilmiş ve dikim sırasında yalnız küçük bir sırt yapılmış ise daha sonra tohumluk yumrunun üzerine biraz daha toprak çekilmelidir. Dikim derinliği ne kadar az ise karıklardan sırtlara doğru o kadar çok toprak yığılmalıdır. Bu sırtların hasada kadar muhafazası iyi bir ürün elde edilmesi için gereklidir. Aksi takdirde yumruların ışık almaları yeşillenmeye, yüksek sıcaklıklar sekonder büyümelere yol açar ve patates güvesi zararı da ortaya çıkabilir.

Bu toprak tabakası ayrıca nem kaybını önler ve kök ile stolon gelişiminde uygun bir ortam sağlar. Stolon boyu yalnızca bitki gelişme tipine değil, sırtın büyüklüğüne de bağımlıdır. Sırt yüksekliği genelde 12-18 cm’ dir. Yağışlı yerlerde 12 cm’ den fazla, kurak ve sıcak yerlerde ise (güve zararı) 18 cm’ den az olmamalıdır.

‍

Sırt yapımı da koşullara bağlıdır. Örneğin toprağın soğuk ve yaş olması gibi tohumluk için uygun olmayan koşullarda dikimden sonra yumrular 5-10 cm toprak tabakası ile kapatılmalı ve daha sonra kök oluşumuyla birlikte derhal boğaz doldurması yapılmalıdır. Sırta son şeklin verilmesi, bir herbisit uygulamasıyla beraber çıkıştan önce tamamlanabileceği gibi ilk çapadan sonra da yapılabilir. Ancak sırtlar sonradan yapılacaksa kök sisteminin zarar görmesinden kaçınılmalıdır.

Dikim ile son boğaz doldurma arasındaki süre hava koşullarının sıcak ve kuru olduğu ve karık sulamanın yapıldığı yerlerde kısa tutulmalıdır. Dikimden sonra toprak sıcaklığında azalma ve kaymak bağlama söz konusu ise son sırt, bitkiler 15-20 cm boyda iken yapılmalı, dikimden sonra yüksek sıcaklık ve kuraklık söz konusu ise son sırt, dikimden hemen sonra yapılmalıdır.

Patateste Gübreleme

Patates bitkisi, yetişme süresince topraktan fazla miktarda bitki besin maddesi kaldırmaktadır. Topraktan alınan bitki besin maddelerinin yaklaşık 1/3-1/2’ si bitkinin yeşil aksamında birikmekte, artakalan diğer miktar ise yumruda depolanmaktadır.

Hollanda şartlarında yapılan bir araştırmada dekardan 3 ton patates yumrusu hasat edildiğinde, bitkiler tarafından 1 dekarlık alandan (saf olarak) 15 kg N, 6 kg P2O5, 35 kg K2O, 9 kg CaO ve 3 kg MgO kaldırıldığı hesaplanmıştır. (Beukema ve Van Der Zaag 1979).

Aynı şekilde İngiltere 'de yapılan bir başka araştırmada ise dekardan 3750 kg patates yumrusu hasat edildiğinde bitkiler tarafından bir dekarlık alandan 22.4 kg N, 6.8 kg P2O5 ve 33.8 kg K2O kaldırılmıştır. Bu değerlerin incelenmesinden görüleceği gibi genel olarak bir dekarlık alandan bir ton yumru verimi elde edebilmek için 5 kg N, 2 kg P2O5 ve 10 kg K2O’ nın topraktan kaldırılması gerekmektedir.

Patates tarımında gübreleme tavsiyelerinde bulunurken ürünün yetiştirilme gayesi, yetişme süresi, toprak yapısı, sulama sayısı ve hedeflenen verim değerleri dikkate alınmalıdır. Patates tarımında yeterli ve ekonomik anlamda bir ürün kaldırabilmek için toprak analizlerine göre gübreme yapılması gerekmektedir. Bu nedenle azotlu gübre uygulamaları için patates dikimi yapılacak tarlalarda 60 cm derinden toprak numunesi alınmalı ve her yıl analizi yapılmalıdır.

P ve K için ise 20 cm derinlik kafi gelmektedir ve 3-5 yıl ara ile yapılan toprak analizi P ve K’lı gübre uygulamaları için yeterli olmaktadır. Diğer taraftan; patatese verilecek gübrelerin miktarları arasında belirli bir oran olması gerekmektedir. Aksi taktirde verilen gübreden yeterli miktarda fayda sağlanamaz. Bu nedenle NPK bakımından normal olan topraklarda bu oranın 1:0,5:2 olması gerekmektedir.

Bunun dışında, organik maddesi fazla topraklarda azot miktarı düşük tutulmalı, toprağın fosfor ve potasyum tutma miktarı yüksek ise bu elementlerin miktarı artırılmalıdır.

Çiftlik Gübresi

Çiftlik gübresine en iyi cevap veren tarla bitkilerinin başında patates gelmektedir.

Çiftlik gübresi toprağın yapısını iyileştirmesi yanında, toprağın verimliliğini de artırmaktadır. Patates tarımında yanmış çiftlik gübresi kullanılmalıdır. Çiftlik gübresi sonbaharda toprağa verilmeli ve karıştırılmalıdır.

Turfanda patates tarımında yanmış çiftlik gübresi en geç dikimden bir ay gibi bir süre önce verilmelidir. Yanmış olduğu için bitki bu gübreden yeterli miktarda yararlanabilecektir. İyi yanmış 1.5-2.0 ton/da çiftlik gübresi yeterli olmaktadır. Ancak normal bir verim için çiftlik gübresi hiçbir zaman tek başına yeterli olmamakta, çiftlik gübresi ile birlikte NPK' lı gübrelerden ilave olarak kullanılması gerekmektedir.

Hayvan tipine ve beslenme şekline bağlı olarak 10 ton çiftlik gübresi 15 kg. N, 6 kg P2O5, 40 kg K2O, 50 kg CaO, 17 kg MgO, 300 gr Mn, 40 gr bakır ve 50 gr Bor içermektedir.

Azot Gübrelemesi

Patates bitkisinin, azotlu gübreye olan ihtiyacı oldukça fazladır. Patates, kumsal topraklarda yetiştirildiği ve fazla miktarda sulama gerektirdiği için, önemli miktarda azot yıkanması olmaktadır.

Patateste yetiştirme gayesine bağlı olarak azotlu gübre dozunu çok iyi ayarlamak gerekmektedir. Verilen fazla miktardaki azotlu gübre, bitkinin vejetatif gelişmesini teşvik eder, ancak yumru oluşumunu geciktirir.

Fazla miktarda verilen azotlu gübrenin ortaya çıkardığı bazı olumsuz durumları şu şekilde sıralanabilmektedir.

• Yumruda kuru madde birikimini engeller.
• Yumruda indirgen şeker miktarını yükseltir.
• Yumruda ikincil büyümeyi teşvik eder.
• Erken hasatlarda yumruların depolanmaya dayanıklılığını azaltır.
• Bitkide yumru oluşumunu geciktirir.

Bu nedenle cips ve parmak patates endüstrisinde kullanılacak yumruların yetiştirildiği tarlalarda fazla azotlu gübre kullanılması tavsiye edilmez.

Ayrıca tohumluk patates üretiminde yumruların fazla irileşmesini önlemek için yüksek dozda azotlu gübre kullanımı önerilmez. Yumru oluşumunu düzenlemek ve azot yıkanmasını önlemek için azotlu gübrelerin patatese en az iki seferde verilmesi önerilmektedir.

Verilecek gübrenin 1/2’ si dikimle birlikte, arta kalan ½’ si ise boğaz doldurma sırasında (bitkiler toprak yüzeyine çıkıştan 3-4 hafta sonra) verilmelidir. Çok kumsal topraklarda azotlu gübre yağmurlama suyuna karıştırılarak çok defada verilmelidir. Patates tarımında kullanılacak azotlu gübre miktarı., hedeflenen verime ve toprak yapısına göre hesaplanmaktadır. Çünkü patates bitkisi belirli bir yumru verimini oluşturabilmesi için topraktan belirli miktarda azotu kaldırılması gerekmektedir.

Patatesten belirli verim alınması planlanırken, çeşidin özellikleri ve çevre faktörlerinin uygunluğu göz önünde bulundurulmalıdır. Patatese uygulanacak azotlu gübrelerin hesaplanmasında ortalama 200 kg. yumru verimi için, 1 kg/da saf azotun bitkiler tarafından kaldırılacağı düşünülmektedir. Bu miktara, toprağın yapısına göre azotun yıkanma payı ilave edilmelidir. Genelde azotlu gübre uygulamalarında topraktaki miktar sıfır olarak kabul edilir. Toprak analizlerine göre toprakta azot varise bu miktar hesaplamada dikkate alınmalıdır.

Dikimle beraber kullanılacak azotlu gübre kompoze gübre olarak P ve K ile birlikte (15-15-15 şeklinde) veya Amonyum Sülfat olarak tek başına verilmelidir. Üst gübre olarak ise azot, Amonyum Nitrat veya üre şeklinde uygulanmalıdır.

Sulamanın çok sayıda yapıldığı kumsal topraklarda ise üst gübre olarak Amonyum sülfat gübresi önerilmelidir.

Fosfor Gübrelemesi

Patates bitkisi belirli bir yumru verimini oluşturabilmesi için topraktan yeterli miktarda fosfor kaldırması gerekmektedir. Bu miktar azot ve potasyum ile karşılaştırıldığında çok az kalmaktadır.

Azot gübrelemesinde olduğu gibi, hedeflenen verim seviyesine göre P2O5 miktarı saptanmaktadır. Patatese uygulanacak fosforlu gübrenin hesaplanmasında ortalama 500 kg yumru verimi için 1 kg saf P2O5’ in bitkiler tarafından kaldırılmasının gerektiği göz önüne alınmalıdır.

Fosforlu gübre uygulamalarında toprak yapısına bağlı olarak toprakta tutunma payları da hesaplamaya dahil edilmelidirler. Patates  bitkisinde verilen fosforlu gübre bitki büyümesini teşvik etmesi yanında, verilen diğer gübrelerden bitkilerin en iyi şekilde yararlanmasına olanak sağlamaktadır.

Fosforlu gübrelerin etkileri şu şekilde sıralanabilmektedir;

• Bitkilerde erken devrede gelişmeyi teşvik eder,
• Erken devrede yumru oluşumunu teşvik eder.
• Bitki başına yumru sayısını artırır.
• Hastalıklara dayanmayı artırır.

Hesaplanan fosforlu gübrenin tamamı dikimden önce veya dikim sırasında uygulanmalıdır. Fosforlu gübre de Kompoze gübre olarak (20-20-0, 15-15-15 veya 18-46-0) veya süper fosfat şeklinde uygulanmaktadır.

Potasyum Gübrelemesi

Patatese uygulanacak potasyumlu gübrelerin hesaplanmasında ortalama 100 kg yumru verimi için, 1 kg K2O’ nun bitkiler tarafından kaldırılmasının gerektiği esas alınmalıdır.

Patates bitkisi topraktan fazla miktarda potasyum kaldırmaktadır. Türkiye topraklarının potasyum bakımından zengin olduğu bildirilmekte ve patates tarımında K2O uygulaması önerilmemektedir. Diğer besin maddelerinde olduğu gibi belirli bir ürünün meydana gelebilmesi için bitki topraktan yeterli miktarda potasyum kaldırılması gerekmektedir.

Patates bitkisine uygulanan potasyumlu gübreler, büyüme ve gelişme yanında bitkiye şu faydaları sağlamaktadır.

• Yumruda kuru madde birikimini artırır,
• Yumruların depolanmaya dayanıklılığını artırır,
• Yumruda kabuk oluşumunu teşvik eder,
• Yumruda istenmeyen enzimlerin oluşumunu engeller,
• Yumru et dokusunun sıkı yapılı olmasını sağlar.

Fosforlu gübrelemede olduğu gibi, potasyum içinde toprak analizi yapılmalı ve hedeflenen verime göre bitkiler tarafından kaldırılması gerekli K2O miktarları hesaplanmalıdır. Bu hesaplamada topraktaki K2O miktarı ile toprak yapısına bağlı olarak, toprağın K2O tutma payı dikkate alınmalıdır.

Potasyumlu gübrelerin tamamı dikimden önce veya dikim sırasında verilmelidir. Potasyumlu gübre olarak genellikle 15-15-15 şeklinde kompoze gübre veya Potasyum sülfat gübresi kullanılmaktadır.

Üst Gübreleme

Toprak yapısına bağlı olarak değişmekle beraber, patates bitkisinin yetişme süresi boyunca ihtiyaç duyduğu azotlu gübrenin %50’ den fazlası bitkiler toprak yüzeyine çıktığında ve yumrular fındık büyüklüğüne ulaştığında verilmektedir.

Azotlu gübrenin tamamı dikimde verildiğinde bitki aşırı bir gelişme göstereceğinden, yumru oluşumu gecikmektedir. Patates yetiştiriciliğinde bitkinin ihtiyaç duyduğu azotlu gübrenin 1/3’ ü bitkiler toprak yüzüne çıktıktan 3-4 hafta sonra ilk boğaz doldurma sırasında verilmelidir.

Azotlu gübrenin kalan 1/3’ lük diğer kısmı ise 2. sulamadan hemen önce verilmelidir. Genellikle üst gübreleme bitkinin dip kısımlarına serpme olarak verilmektedir. Toprağın çok hafif yapılı olması halinde, üst gübre olarak verilecek azotlu gübreler sulama suyuna karıştırılarak verilmelidir.

Üst gübreleme boğaz doldurmadan hemen önce yapılmalıdır. Üst gübrelemeden hemen sonra yağışların olmaması durumunda mutlak surette sulama yapılmalıdır.

Patates Yetiştiriciliğinde Sulama

Su tüm bitkilerin gelişmesi için büyük bir öneme sahiptir. Ancak bitkilerin su ihtiyacı birbirinden farklıdır. Patates üretiminde suyun eksikliği üretimi sınırlayan önemli bir faktördür. Yüksek ve kaliteli bir ürün elde edebilmek için zamanında ve yeterli su verilmesi gereklidir.

Patates Bitkisi İçin Gerekli Olan Su Miktarı

Bitkilerin kökleri vasıtasıyla alınan suyun %95’ ten fazlası terleme yoluyla havaya verilmekte olup yalnızca çok küçük bir kısmı gelişme için kullanılmaktadır. Tam gelişme evresindeki bir bitki (toprak yüzeyi yeşil bitki kısımları ile örtülmüştür) günde 2-10 mm suyu terleme yoluyla kaybetmektedir. Terleme yada daha doğrusu evapotranspirasyon oranı (hem yeşil bitki kısımlarından hem de topraktan serbest suyun buharlaşarak uzaklaşmasını içerir) çeşitli faktörlere bağlıdır;

• Faydalı toprak nemi yetersiz ise terleme azalmaktadır.
• Bitki gelişmesi ve boyu :Yaprak gelişmesini tamamlamış bitkiler toprak yüzeyini kısmen örten bitkilere oranla daha fazla terleme yapmaktadırlar.
• Net radyasyon: Evapotranspirasyon üzerine belirgin bir etkiye sahiptir.
• Hava nemi: Düşük nem değerlerinde terleme, yüksek nem değerlerine oranla çok daha hızlı olmaktadır.
• Sıcaklık: Terleme üzerine sıcaklığın doğrudan etkisi genellikle pek fazla önemli değildir ancak hava nemi ve net radyasyon yolu ile olan dolaylı etki daha önemlidir.
• Rüzgar hızı: Orta derecede kuvvetli rüzgar esen bir günde terleme, rüzgarsız bir gündekinin iki katı değerde olabilmektedir.

Patateste Sulama Yöntemleri Nelerdir?

Patateslerde yağmurlama usulü sulama yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, damla sulama gibi daha gelişmiş sistemler şimdiye kadar yaygın bir kullanım alanı bulamamışlardır.

Damla sulamanın yönteminin üstün ve zayıf yönleri

• Damla sulama yöntemi her türlü arazi şartında, özellikle eğimli arazilerde etkin bir şekilde kullanılabilir. Her türlü arazi şartında su kullanım etkinliği ve dağılım üniformitesi en yüksek olan sulama yöntemidir.
• Özellikle suyun az ve sulama masrafının fazla olduğu yerlerde, etkin su kullanımı sağlaması nedeniyle en etkili sulama yöntemidir. Bu yöntemle; buharlaşma kaybı en az seviyeye indirilir, yüzey akışı nedeniyle su kaybı olmaz, bitkini ihtiyacı kadar su verildiği için yer altına su kaybı minimumdur, tarlanın her tarafına eşit miktarda su verilmesi sağlanır.
• Bitki besin elementleri fertigasyon ile istenilen zaman ve miktarda, tarlanın her tarafına eşit miktarda verilerek bitki besin elementi kayıpları önlenir, gübre masrafları ve azot kaybı en az seviyeye indirilir.
• Ürün miktarında ve kalitesinde artış sağlanır.
• Sıra araları devamlı kuru olması nedeniyle ilaçlama gibi traktör kullanımı gerektiren uygulamalar istenilen zamanda yapılabilir.
• İşçilik, enerji ve gübre masrafları azalır.
• İlk yatırım masrafı daha fazladır.
• Damla sulama sistemi daha fazla bilgi ve beceri gerektirir, sitem çok iyi tanınmalı ve uygulamalar zamanında yapılmalıdır. Mesela; damlatıcılar, tıkanma riskine karşı belli aralıklarla uygun kimyasal maddeler kullanılarak korunmalıdır.

‍

• Makineleşmeye, özellikle ilacın ve hasadın makineyle yapılmasına imkan verir,
• Su kullanımı etkinliğinin daha yüksek olmasını sağlar,
• Tesviyesiz tarlalarda da uygulanabilir,
• Su dağılımı genellikle daha düzgün yapılabilir,
• Toprak kökenli hastalıkların ve yabancı ot tohumlarının yayılması yönünden daha az risklidir,
• Üretim mevsimi sonunda toprakta daha az çatlak, yarık oluşması yumru güvesinden kaçınma ve yumruların yeşillenmesini önleme açısından önemlidir.  

Karık usulü sulamanın yağmurlama sulamaya kıyasla üstünlükleri şunlardır;

• Gerekli ilk yatırım masraflarının az olması,
• Mildiyö ve Erken Yanıklık hastalıklarına elverişli ortamın yaratılmaması,
• Daha yüksek oranda tuz içeren suyun kullanılabilmesi.

Patateste Sulama Sıklığı ve Sulamada Verilecek Su Miktarı Nedir?

• Bitkinin gelişmesi,
• Toprak tipi ve kök sisteminin derinliği,
• Hava şartları gibi faktörlere bağlıdır.   

Tuz birikimi olması durumu dışında, üretim mevsimi sırasında toprağı tarla kapasitesine getirmek için gerekli olan su miktarından fazla miktarda su kesinlikle verilmemelidir.

Dikim ve Yumru Oluşumu Başlangıcı Arasındaki Devre

Dikim için toprağın hazırlandığı sırada toprak kuru ise dikim sonrası yerine genellikle dikimden önce sulama yapılması daha uygundur. Sulama sıklığı ve verilecek suyun miktarı yumrunun dikiminden tam gelişme durumuna gelinceye kadar gelişme dikkate alınarak artırılmalıdır. Çıkıştan önce çok fazla su verilmesi tohumluk yumrunun çürümesine neden olabilirken çıkıştan sonra ve yumru gelişiminden önce aşırı su uygulaması ise kök gelişimini engellemektedir.

Bununla birlikte dikim sırasında sıcaklığın çok yüksek olduğu yerlerde sulama aynı zamanda toprak sıcaklığını azaltmak için de yapılabilir. Bu gibi durumlarda sulama sıklığı daha serin koşullardakine oranla daha fazla olmalı, toprak yüzeyi yeterince nemli olarak muhafaza edilmeli, çıkıştan önce ve sonraki birkaç hafta süresince yağmurlama şeklinde uygulanan su miktarı 15-25 mm’den daha fazla olmamalıdır. Karık usulü sulamada da verilecek suyun miktarı sınırlı olmalıdır.

Yumru Oluşumu Başlangıcı Devresi

Bu devrede bitkilerin bulunduğu sırtın nemli tutulması Adi Uyuz hastalığını kontrol etmede yardımcı olabilmekte ve bitki başına düşen yumru sayısını artırmayı teşvik etmektedir. Bu hususlar isteniyorsa sulama sıklığı artırılmalı fakat verilen su miktarı azaltılmalıdır.

Şişme Devresi

Yumru gelişme devresi (şişme devresi) sırasında iyi kaliteli, yüksek verimli bir ürün için çok fazla suya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu devrede evapotranspirasyon oranı, örneğin günde 3 mm gibi düşük ise bitkiler susuzluktan aşırı derecede etkilenmeden faydalı toprak neminin yaklaşık %50’sini (ağır topraklarda daha azını) kullanabilir.

Evapotranspirasyon oranı yüksek, örneğin günde 7 mm ise mevcut suyun tahminen %30’u kullanılıncaya kadar bitki susuzluğa dayanabilir. Bu duruma göre hava sıcak ve kuru olduğu zaman toprak nemli olduğu hissini verse bile sulamaya başlanılmalıdır. Ağır topraklara oranla hafif topraklarda mevcut suyun daha büyük bir kısmı kuru madde oluşumu duraklamadan kullanılabilmektedir.

Her sulamada verilen suyun miktarı bitkiler tarafından yararlanılan miktara göre ayarlanmalıdır. Mevcut toprak suyunun bitkiler tarafından yaklaşık %40-50 oranında kullanıldığı koşullarda sulamanın tekrar edilmesi gereklidir. Buna karşılık, toprakta bulunan suyun yalnızca %30’unun kullanıldığı koşullarda bitkilerin sulanmasında sulama başına düşen su miktarı daha fazla olmalıdır. Bu durumda genellikle 20-25 mm’yi geçmeyecek şekilde (20-25 m3 /da) su verilmesi zorunludur.

Sulama Zamanının Belirlenmesi

Patates üretiminde sulamanın ne zaman yapılması gerektiğini belirlemede aşağıda verilen kurallar uygulanabilir;

• Suyun temin edilebilmesine göre, örneğin haftada bir kez sulamanın yapılması,
• Tohumluk yumrunun altındaki toprağın kurumaya başlaması halinde sulamanın yapılması,
• Toprak yüzeyindeki evapotranspirasyon değerine bağımlı olarak sulamanın yapılması,
• Bir tarlada en az üç yerdeki tansiyometrelerde okunan değer 0.3-0.4 bar, yani 300-400 cm su olduğu zaman sulamanın yapılması.

Sulama Suyunun Kalitesi

Patates bitkileri toprak neminde bulunan tuza karşı duyarlılık göstermektedir. Sulama suyunun aşırı derecede tuz içermesi şu olumsuzluklara neden olabilir;

• Kökler tarafından su ve mineral madde alımı azalmakta,
• Yüksek oranda klor alınması ile bitkiler zarar görmekte,
• Yağmurlama sulamada yapraklarda yanıklık görülebilmektedir.

Sulama suyunun müsaade edilen tuz içeriği şu hususlara bağımlıdır;

• Tuzların bileşimi: Sodyum klorür; kalsiyum, magnezyum ve potasyum fosfat yada karbonata oranla daha fazla zarar vermektedir.
• Sulama sıklığı ve bir sulamada verilen su miktarı: Tuzlu suların daha geniş aralıklarla ve küçük miktarlarda uygulanması zorunludur.
• Toprak tipi: Mil veya tın içeriği yüksek olan topraklarda tuzlu su, kumsal topraklardakine oranla daha zararlı olmaktadır.

Patates Yetiştiriciliğinde Yabancı Ot Kontrolü

Bulunması arzu edilmeyen yerde yetişen bitkiler yabancı ot olarak tanımlanır. Bu durumda bir önceki yıl ürününden tarlada kalan yumrulardan gelişen patatesler de yabancı ot sayılır. Yabancı otlar dikimi yapılan patatesten önce veya birlikte çimlenerek su, ışık ve besine ortak olurlar, çoğu hastalık ve zararlıya konukçuluk yaparak patatesin verim ve kalitesini düşürürler.

Patates tarımında yabancı otlarla mücadele kültürel önlemlerle ve kimyasal maddeler kullanılarak yapılabilir;

Kültürel Önlemler

Kültürel önlemler kısaca dört başlık altında toplanabilir. Bunlar;

Koruyucu Önlemler

Yabancı otların çoğalma ve yayılmalarında ve bunların mücadelesinde karşılaşılan güçlükler dikkate alındığında bazı koruyucu önlemlerin alınması faydalı olur;

• Yabancı otları tohum vermeden önce imha etmek,
• Kullanılan tarım aletlerini iyice temizlemek,
• Kullanılacak çiftlik gübresinin iyi yanmış olmasına dikkat etmek,
• Sulama kanallarını temiz tutmak ve sulanan tarlalara ot tohumlarının ve parçalarının taşınmasını önlemek.

Toprağın İşlenmesi

Değişik tarım aletleriyle toprağın sürülmesi yabancı otlarla mücadelede oldukça etkili bir yöntemdir. Bu gaye için kazayağı, pulluk, kültivatör, diskaro, tırmık vs. gibi aletler kullanılabilir. Sürümün etkili olması yabancı ot türlerine, yoğunluğuna ve toprağın fiziki yapısına bağlıdır. Sürüm yabancı otları kurutarak öldürecek kadar derin ve zamanında yapılmalıdır. Bu yöntemle tek yıllık yabancı otlarla mücadelede daha iyi sonuç alınmaktadır.

Çok yıllık yabancı otlarda ise yüzlek köklü olanlar sürümle azaltılabilir. Ancak bunların toprak altı gövdelerinin topraktan çıkarılıp toprak yüzünde kuruyarak ölmeleri sağlanmalıdır. Aksi halde sürümü takiben toprak altında kalan bitki artıkları yeni bitkileri oluşturur. Derin köklü çok yıllık yabancı otlardan örneğin, Tarla Sarmaşığı, Köy Göçüren, Ayrık vs. gibi birkaç yıl mevsim boyunca tekrarlanacak toprak sürümü ile kök, rizom ve stolonlarındaki yedek besin maddelerine ait kısımlarını ve gelişen üst aksamlarının devamlı tahrip edilmesi sonucu kontrol edilebilir.

Patateste yabancı ot mücadelesi genelde boğaz doldurma ile birlikte yapılmalıdır. Dikimden 5-10 gün sonra tarla yüzeyinden bir-iki kez tırmık geçirilmelidir. Bu aynı zamanda sırtların da düzgün yapılmasını sağlar. Bitkiler toprak yüzüne çıktıktan sonra 2-4 yapraklı iken yapılan havalandırma ve boğaz doldurma uygulaması bir tür yabancı ot mücadelesidir.

Biçme

Biçmeden gaye sadece tohum teşekkülüne engel olma ve boylu yabancı otların yok edilmesidir. Bu şekilde her çeşit yabancı otun tohum bağlaması önlenir. Çok yıllık yabancı otların biçimine ısrarlı bir şekilde devam edilirse zamanla kökler ve rizomlardaki yedek besin maddeleri sarf edilerek yabancı otların zayıflaması sağlanır.

Ekim Nöbeti

Ekim nöbeti bazı yabancı otların gelişimlerini ve yayılmalarını önler. Genelde her kültür bitkisinin kendine özgü karakteristik yabancı otları vardır. Bu bakımdan aynı bitkinin her yıl arka arkaya aynı yerde yetiştirilmesiyle bu yabancı ot çeşitleri yoğunluk kazanır. Bu nedenle ekim nöbeti ile yabancı ot çeşitlerinin kültür bitkilerine kolaylıkla uyum sağlayamayacağı düzenli bir gelişim sağlanır.

Kimyasal Mücadele

Mekanik ot mücadelesi daha çok işgücü gerektirmesine karşılık ekonomiktir. Fakat nem kaybı ve muhtemel kök zararlanmaları söz konusudur. Genelde dikimin geç yapıldığı yerlerde kuraklığa karşı bir önlem olarak kimyasal mücadele önerilir.

Tohumluk patates üretiminde yabancı ot mücadelesi çapalama ile yapıldığında, patates bitkilerine çok fazla dokunulduğundan hastalıkların yayılmasına neden olabilir. Bu nedenle tohumluk patates üretiminde ilaçlı yabancı ot mücadelesi önerilir.

Patates tarlalarında yabancı otlarla mücadelede herbisitler kullanılır. Kimyasal mücadele genellikle tek yıllık yabancı otlara karşı etkilidir. Çok yıllık yabancı otların herbisitlerle kontrolü çok zordur.

Herbisit uygulaması zamanlarına göre ;

Dikim öncesi kullanılan herbisitler

Patates dikimi için hazırlanmış toprağa dikimden hemen önce herbisit uygulanır. Üzerinden diskaro ve tırmık geçirilerek herbisitin 5- 7 cm derinliğe karışması sağlanır.

Dikim sonrası kullanılan herbisitler

Patates dikiminden hemen sonra uygulanır.

Çıkış sonrası kullanılan herbisitler

Patatesler 5-10 cm boyunda iken, yabancı otların 2-6 yapraklı olduğu devrede kullanılır.

Patateste hasat zaman, üretim amacı (tohumluk, yemeklik, turfanda) belirler. Bu zaman genellikle bitkinin yaprak ve saplarının kahverengileşip kuruduğu, stolonların ana bitkiden ayrıldığı, uygun yumru iriliğine ulaşıldığı ve yumru kabuğunun sertleşip, pişkinleştiği zamandır. Turfanda patates üretiminde pazar fiyatları bu koşullardan önce gelir. Ayrıca mildiyö gibi salgın bir hastalık durumunda da beklemeden hasada başlanır.

Hasatta hangi sistem benimsenmiş olursa olsun aşağıda belirtilen hususlar önem taşımaktadır;

• Yumrular mümkün olduğunca kabuk soyulması, kesikler, çatlaklar ve iç çürüklüğü gibi zararlardan korunmalıdır.
• Yumrular güneşe maruz kalmamalı,
• Don zararından korunmalı,
• Yumrular toprak ve bitki artıklarından kolayca ayrılabilmeli,
• Hasatta toprakta kalan yumruların bir sonraki üretimde sorun olmasını önlemek için geride olabildiğince az yumru bırakılmalıdır.

Patateste Hasat Yöntemleri

Elle Hasat

Patates ocakları, bel veya kazma yardımı ile kazılarak, yumrular toprak yüzeyine çıkarılır ve çuvallara doldurulur. Bitkilerin kazılması çok dikkatli yapılmalıdır. Aksi takdirde yumrular parçalanabilir. Bu yolla hasat kaybı yok denecek kadar az olmaktadır.

Pullukla Hasat

Özel olarak yapılmış patates sökme pullukları geliştirilmiştir. Bu pulluklar yardımı ile yumrular toprak yüzeyine çıkarılmakta ve daha sonra, elle bu yumrular toplanmaktadır. Hasat sırasında yumrular zarar görebilmekte ve kısmen de hasat kaybı meydana gelmektedir.

Yarı Otomatik Makinelerle Hasat

Patates yumruları makinenin kazıcı aksamı ile topraktan sökülmekte ve ortaya çıkan yumrular tarla yüzeyine bırakılmaktadır. Bazı makinelerde ise yumrular kazıldıktan sonra toprakları ile birlikte delikli ve hareketli bir düzenek üzerinde hareket etmektedirler. Bu sırada küçük toprak parçaları makineden aşağıya dökülmekte, yumrular ve büyük toprak parçaları ise hareketlerine devam etmektedir.

Makinenin iki tarafında bulunan işçiler, yumruları büyüklüklerine göre seçerek, yanlarında duran paketlere doldururlar. Büyük toprak parçaları yollarına devam ederek, tekrar tarla yüzeyine düşerler. Bu hasat yönteminde yumrular parçalanmamakta ancak hasat kaybı yüksek olmaktadır. Bu makineler traktör ile çekilerek hareket ederler.

Tam Otomatik Makinelerle Hasat

Patates yumruları makinenin kazıcı aksamı ile topraktan sökülürler ve belirli düzeneklerden geçerek taş ve topraklardan ayrılırlar. Hareketlerine devam eden yumrular, makine üzerinde bulunan bir depoda toplanırlar veya makine ile birlikte hareket eden römork üzerine boşaltılırlar.

Yumrularla birlikte büyük toprak büyük toprak parçaları ve bitki artıkları da taşınabilmektedir. Ağır topraklar için, bu makineler uygun değildir. Bu makinelerden kumsal topraklarda iyi netice alınmaktadır. Gelişmiş ülkelerde çok yaygın olarak kullanılan bir hasat makinesidir. Bu yöntemde hasat sonrası yumrular depoya taşınırken belirli eleme düzeneklerinden geçirilerek toprak ve bitki artıklarından temizlenirler.

Patateste Depolama Devreleri

Patates yumrularının sıcaklık sınırları donmanın başlangıcı - 1°C ile - 2°C ve iç parçalanmanın başlangıcı +35°C arasındadır. Güvenli depolama sıcaklığı 0 ila 20°C arasında olan ve %1’ den çok oksijen, %10’ dan az karbondioksit içeren çevrede yapılır. Bu koşullar altında depolamada üç devre bulunur.

Kabuk Pişkinleşme Devresi

Hasadın makine ile veya yağışlı koşullarda yapıldığı yerlerde depolanan yumrular içinden basınçlı hava geçirilerek kurutulmalıdır. Bu ön işlemden sonra patatesler %90 oransal nem ve 15°C sıcaklıkta 2-3 hafta tutulur.

Bu uygulamalar ile depolama öncesi oluşan yara berelerin iyileşmesi hızlandırıldığı gibi, bazı depo patojenlerinin yumruya girmesi ve aşırı su kaybı önlenmektedir. Bu devre boyunca 2-3 günde bir kez taze hava verilerek aşırı ısınmaların önüne geçilmelidir. Ortamda Karabacak enfeksiyonu söz konusu ise bu devreye derhal son verip sıcaklık düşürülmelidir.

Asıl Depolama Devresi

Pişkinleşme devresi sonunda depo sıcaklığı amaca bağlı olarak günde 1°C olarak tedricen düşürülür. Uzun süreli yemeklikbve tohumluk depolanmasında sıcaklık 4°C, oransal nem %90 dolayındadır. 3-4 aylık yemeklik patates depolamalarında 6-7°C tercih edilebilir.

Endüstriyel amaçlı patates depolamada düşük sıcaklıklarda söz konusu olan şekerlenmenin önüne geçmek amacıyla bu dereceler tercih edilmelidir. Bunların 10°C ve daha yüksek derecelerde uzun süre depolanması, geriye dönülmez nitelikteki yüksek sıcaklık şekerlenmesine yol açacağından filizlenmeyi önleyici kimyasal maddeler kullanılmalıdır.

Alıştırma Devresi

Düşük derecelerde uzun süre bekletilen yumruların kabuklarındaki mekanik yaralanmalar ve yumru etindeki siyah lekelenmeleri önlemek amacıyla, depo boşaltılmadan önce sıcaklığın tedrici olarak 10-15°C'ye yükseltilmesi gerekmektedir.

Patates Depolama Yöntemleri

Mahzen veya Kilerler

Çok ilkel bir depolama yöntemidir. Mahzen ve kilerlerin temiz, havalanabilir, rutubetsiz ve serin olması gereklidir. Dışardan ışık almamalıdır. Depo sıcaklığı kontrol edilemediği için yumruda %20’den fazla kayıp meydana gelmektedir. Mahzen veya kilerdeki yumrular sık sık kontrol edilerek çürüyen yumrular seçilip atılmalıdır.

Toprak Silolar

İlkel bir depolama yöntemi olmakla beraber,ülkemizde yer yer kullanılmaktadır. Depo rutubeti ve sıcaklığı tam olarak kontrol edilemediği için, %9-17 dolaylarında kayıp meydana gelmektedir. Toprak silolar, dik ve su tutmayan yerlere yapılmalıdırlar.

Toprak silolarının yapılması; su tutmayan yüksekçe bir yer seçilir ve 120-150 cm. genişliğinde, 8-10 m. uzunluğunda ve 10-20 cm. derinliğinde çukur açılır. Bu çukurun dip kısmına ızgaralar yerleştirilir ve patates yumruları, 70-90 cm. yüksekliğinde balık sırtı şeklinde yığın yapılır. Yığının üzeri önce, 30-40 cm kalınlıkta sap veya saman ile örtülür, sonra bunun üzeri 10 cm. toprak ile kapatılır. Yığının orta yerine havalandırma bacaları konur. Bacaların üst kısmı, yığından 50-60 cm yüksekte olmalı ve tepesi kapalı tutulmalıdır. Zamanla, bu kapaklar açılarak havalandırma yapılmalıdır.

Volkanik Kaya Depolar

Niğde ve Nevşehir bölgesinde yetiştirilen patateslerin büyük çoğunluğu hasat sonrası bu tip depolar içerisinde saklanmaktadırlar. Depo içi sıcaklığı hiç değişmeden 6°C dolaylarında seyretmekte, depo içi rutubeti ise %90 dolaylarında olmaktadır.

Tabi olarak oluşan veya sonradan yapılan bu tip depolar birazcık ıslah edilmek suretiyle (kapı, havalandırma vs.), patates yumruları çürümeden ve sürmeden uzunca bir süre bu depolarda saklanabilmektedirler. Bu depolarda yumrular dökme olarak bulunmaktadırlar. Depo kayıpları yok denecek kadar az olmaktadır.

Modern Depolar

Depo şartları kontrol edilebildiği için, yumruda ağırlık ve kalite kaybı minimum düzeye inmektedir. Modern depolarda, depo şartları patates yumrularının kullanma amaçlarına göre ayarlanmaktadır.

Kullanma amaçlarına göre depo sıcaklıkları

Tohumluk patateste 3-4°C, yemeklik patateste 5-7°C, cipslik patateste 8-10°C ve parmak patateste 6-8°C civarında olmalıdır. Özellikle; cips ve parmak patates yapımında kullanılan yumrular 5°C’nin altında depolandıklarında; nişasta, şekere dönüşeceği için, kızartma sırasında istenmeyen renkte ürün meydana geldiği için, kalite düşmektedir.

Patates yumruları, 5°C’ nin üzerinde depolandıklarında kısa süre sonra yumrudaki dinlenme süresi sona ermekte ve yumrular sürmeye başlamaktadır. Yumruların sürmesi ile önemli kalite ve ağırlık kayıpları meydana gelmektedir. Bu nedenle hem kaliteyi korumak, hem de sürmeyi önlemek için bazı kimyasallar kullanılmaktadır. Patates yumrularında sürmeyi engellemek için kullanılan en önemli kimyasallar; Maleic Hydrazine (MH) ve Chlorpropham (İsopropyl-N-(3-cholorophenyl) Carbamate) veya (CIPC)’ dir.

Maleic Hydrazine (MH); yumrular hasat olgunluğuna gelmeden 2-3 hafta önce bitkinin toprak üstü yeşil aksamına 500-750 gr/da dozunda, su ile karıştırılarak püskürtülür. MH, tohumluk patatesler için kullanılmaz. Yemeklik patates yumrularında, kalıcı etkisi yoktur. MH’ nin,erken devrede kullanılması ile yumru verimi azalmakta, geç kalınıldığında ise yumruda bir etki meydana getirmemektedir. Normal dozda ve zamanda kullanılan MH’ in yumruların altı ay gibi bir süre (8-10°C sıcaklıkta) sürmeden kalmasını sağlamaktadır.

Chlorpropham (İsopropyl-N-(3-cholorophenyl) Carbamate) veya (CIPC); hasat sonrası yumruları toz ve sıvı olarak uygulanmaktadır.

Toz halindeki CIPC, yumrular depoya alınırken, taşıyıcı kuşaklar üzerine yerleştirilen özel aletler ile püskürtülmektedir. %1 aktif madde içeren CIPC’ den, 1 ton yumruya 1 kg düşecek şekilde (10 ppm) toz halinde yumruların üzerine püskürtülür.

Sıvı olarak kullanılan CIPC ise %25 etkili madde içermekte olup, 1 ton yumruya 80 cc dozunda (20 ppm) uygulanmaktadır. 10ppm dozundaki CIPC ile Eylül-Ekim aylarında yumruya uygulandığında, Nisan ortalarına kadar yumrularda sürgün meydana gelmemektedir. (5-7°C depo sıcaklığında). Eğer depolama Haziran ortalarına kadar devam edecekse, ikinci 10 ppm’ lik uygulamanın Nisan ortalarında yapılması gerekmektedir. Aynı şekilde;20 ppm’ lik CIPC uygulaması Eylül-Ekim ayında yapıldığında yumrular Haziran ortalarına kadar sürmeden kalabilmektedirler. Ancak 20 ppm’ lik uygulamalarda, yumruda CIPC’ nin kalıcı etkisi artmaktadır. Sıvı halindeki CIPC, yumrular depo içerisine alınırken, özel aletler ile uygulanmaktadır.

Patates yumrularının, mantari ve bakteriyel hastalıkların etkisi ile çürümelerini önlemek ve yumrudaki su kaybını en aza indirebilmek için depo rutubetinin %80-85’e ayarlanması gerekmektedir. Yumru kabuklarında solanin oluşumunu önleyebilmek için depo içerisindeki yumruların ışıktan korunması gerekmektedir. Patates depolarının karanlık olması sağlanmalıdır.

Yeni hasat edilmiş patates yumruları soğutulmuş depolara yerleştirilmeden önce toz, toprak ve bitki artıklarından temizlenmesi gerekmektedir. Modern depoların iç kısımları iyice temizlenip dezenfekte edildikten sonra, temizlenmiş patates yumruları depo içerisine alınırlar. Eğer toz halinde CIPC kullanılacak ise depo içerisine doğru hareket eden yumrular üzerine özel aletler yardımı ile CIPC püskürtülür. Depo içerisine alınan yumrularda, yara dokularının oluşması ve kabuğun iyice olgunlaşması için 1-2 hafta süre ile 15-20°C’ de ve %85’ in üzerindeki nem koşullarında ön depolama yapılır. Daha sonra depo içerisine konan yumruların kullanma gayelerine göre depo şartları ayarlanmaktadır.

Depo içerisi sık sık kontrol edilerek depo sıcaklığı ve depo nemi ayarlanmalıdır. Modern patates depolarında düşük sıcaklık mekanik soğutma (dışarıdaki soğuk havanın içeri alınması) sistemi ile veya suni soğutma (havanın elektrik enerjisi ile soğutulması) sistemi ile sağlanmaktadır. Soğuk hava, deponun taban kısmında açılan kanallardan hareket etmekte ve depo içerisinde aşağıdan yukarıya doğru yumruları soğutarak ilerlemektedir. Üst kısmında ısınan hava, bir aspiratör yardımı ile dışarı atılmaktadır. Ayrıca depo içerisindeki havanın sirkülasyonunu sağlayan vantilasyonlar konmalıdır. Zamanla depo içerisindeki hava sirküle edilmelidir.