Marul Yetiştiriciliği

Salata-marulun anavatanı ve dünya üzerindeki yayılışı bakımından botanikçi ve araştırıcılar arasında değişik görüşler vardır. M.Ö. 4500 yılında Mısır’da salata ve marul kültürü yapıldığını vurgulamıştır.

Bu bilgiler ışığında bu gün kültür sebzesi olarak yetiştirilen salata ve marulun anavatanının Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika ülkelerini içine alan geniş bir alan olduğu kabul edilmektedir.

Salata ve marullar bütün yıl boyunca açık ve örtü altı koşullarında yetiştirilebilen salata ve taze yeşillik olarak tüketilen sebzelerdir. Ülkemizin bütün bölgelerinde genellikle ev bahçelerinde yetiştirilebilen salata ve marulun ticari boyutlarındaki üretimi Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde Haziran-Ağustos arasındaki aylar hariç yılın her mevsiminde yapılabilmektedir.

Salata ve marul tek yıllık serin iklim sebzesidir. Yetişme süresi 2-3 ay gibi kısa süreli olan salata ve marul tiplerinde açıkta ve örtü altında değişik mevsimlere uygun olarak ıslah edilmiş çeşitlerle arka arkaya yılın 12 ayı üretim yapmak mümkün olmuştur. Son yıllarda yağlı baş salata ve kıvırcık baş salata tiplerinin Türkiye’deki üretimi ve yeme alışkanlığı salata ve marullara çeşit zenginliği kazandırmıştır.

Marulun Bitkisel (Botanik) Özellikleri

Marulda Kök

Köklerin çoğu toprağın en fazla 30 cm derinlikteki kısımlarında gelişir. Marullar kuvvetli ve oldukça derine giden etli bir kazık kökle (1,5-1,8m), bunun etrafına dağılmış bol miktarda saçak köklere sahiptir.

Marulda Yaprak

Marulun morfolojik özellikleri arasında en önemli yeri yaprak özellikleri almaktadır. Yaprakların düz veya kıvırcık oluşu ile yaprak rengi önemli birer ayırıcı faktördür.

• Marulların yaprakları renk, şekil, irilik, genişlik, etlilik, düz veya kıvırcık
• Kültür çeşitleri arasında koyu yeşil, açık yeşil, sarımtırak yeşil, kahverengimsi yeşil, üzeri lekeli
• Yapraklar büyüklük bakımından küçük, orta ve büyük
• Marul yapraklarında damarlar, belirli ve dışarıya çıkmış olabileceği gibi belirsiz de olabilir.
• Özellikle yaprak ayası ve damarların alt ve üst kısmındaki tüylülük önemli bir özelliktir.

Marulda Gövde

Marullarda gövde hemen toprak seviyesinin üzerinde yer alır. Yetiştiricilikte gövdenin gelişmesine izin verilmeden bitki hasat edilir. Gün uzunluğu ve sıcaklığın artması ile birlikte yaprakların göbeğin veya başın içinden gövde uzayarak yükselir ve ortalama 80-100 cm boy aldıktan sonra yaprak koltuklarından yan dalları ve çiçekleri oluşturur.

Marulda Çiçek Yapısı

Gün uzunluğunun ve sıcaklığın artışı ile birlikte başlayan generatif dönemde oluşan çiçek sapları 80-100 cm yükselir. Her bir sap birer çiçek ile son bulur. Çiçek sapları aşağıdan yukarıya doğru azalan ve küçülen oranda yaprak taşır. Yapraklar çiçek saplarını dıştan sarmış durumdadır.

Her bir çiçek sürgünü üzerinde çiçekler demetler hâlinde dizili bir şekilde bulunur. Her bir demet yaklaşık 15-25 adet çiçek taşır. Çiçekler genelde sarı ve açık sarı renklidir. Ancak kırmızı yaprak renginin hâkim olduğu çeşitlerde çiçekler kırmızı, sarı kırmızı veya benekli kırmızı olmaktadır.

Taç yaprak sayısı 10-17 arasında değişmektedir. Çiçeklerde çift gözlü stigma, tek bir stil ve iki gözlü yumurtalık taşır. Anterler ise birçok sebze çiçeğinde olduğu gibi birleşmiş bir boru şeklindedir ve stilin etrafını sarmıştır. Çiçekler aynı anda açmaz, çiçeklenme genelde aşağıdan başlar ve açılma dıştan içe doğru olur.

Marulda Tohum

Marul tohumları genelde yassı ve uzunluğuna oluklu, uç tarafı çıkıntılı 3-6 mm uzunluğunda 0,8-1,0 mm genişliğinde ve 0,3-0,6 mm kalınlığındadır. Tohum rengi ise kirli beyaz, sarı, krem, kahverengi ve siyaha yakın olabilmektedir. Tohumların bin dane ağırlığı 0,8-1,2 gramdır.

Marul Çeşitleri

Yaprak Marullar (Düz Marul , Kıvırcık Marul)

Marullar lahanalarda olduğu gibi sürgün ucuna doğru yaprakların açılmasının kısıtlanması ile baş bağlar. Başlar küçük, orta, büyük ve çok büyüktür. Baş şekilleri yassı, yassı-yuvarlak, yuvarlak, uzun-yuvarlaktır.

Baş, kendini çevreleyen dış yapraklar içine gömülü olabileceği gibi yaprakların üstünde dışarıda da olabilir. Marullarda oluşan baş şekli genelde “göbek” olarak adlandırılır.

Kıvırcık Baş Marullar (Iceberg)

Yağlı Baş (Gevşek) Marullar

Romaine (Yedikule Tipi Marullar)

Geleneksel olarak salatalarda oldukça yaygın olarak kullanılan bir tiptir. Dış kısımda koyu yeşil yapraklar ve merkeze doğru sarımsı renkte olan yapraklardan oluşur. Bu kısım, en tatlı olan kısmıdır.

Marul Bitkisi İçin Sıcaklılar Nasıl Olmalıdır?

Ilıman iklim sebzesi olan marullar, kışları sert olmayan bölgelerde bütün yıl boyunca yetiştirilebilir. Marulun sıcak bölgelerdeki üretimini engelleyen en önemli iklim faktörleri sıcaklık ve gün uzunluğudur. Uzun gün koşulları, sıcaklık ve kuraklık ile birleştiği zaman bitkilerde vegetatif gelişme durur ve bitkiler generatif faza geçer. Bu aşamadan itibaren marul yaprakları sertleşir, süt oluşturur ve yapraklarda acılaşma meydana gelir.

Marul tohumları optimum koşullarda (20ºC) 4-7 günde çimlenir. Çimlenmeden sonra ise sıcaklık optimum 18-21°C olmalıdır. Sıcaklık 26°C’nin üzerine çıkarsa tohumların çimlenmesi büyük oranda engellenir.

Bazı kışlık çeşitlerin 0°C ve –5°C’ye dayanabildiği belirlenmiştir. Ancak bu sıcaklıklarda bitki gelişimi tamamen durduğu için kış mevsimi soğuk geçen bölgelerde marulların sera veya tünel altında yetiştirilmesi gerekir.

Yeni dikilmiş 3-5 yapraklı marul fideleri düşük sıcaklıklara daha fazla dayanıklı iken hasat olgunluğuna gelmiş ve baş oluşturmuş marulların düşük sıcaklıklardan büyük oranda zarar gördüğü belirlenmiştir.

Marulda Gün Uzunluğu İstekleri

Marul tohumlarının çimlenmesinde ışığın etkisi de büyüktür. Işık şiddeti azaldıkça çimlenme olumsuz yönde etkilenir.

Uzun Gün Marulları (Kış ve İlkbahar Marulları)

Gövde oluşturmaları ve çiçeklenmeleri gün uzunluğuna bağlıdır. Kısa gün çiçeklenmeyi geriletirken uzun gün teşvik eder. Uzun gün marullarının çiçeklenmesinde sıcaklığın ve kuraklığın rolü büyüktür. Sıcaklık ve kuraklık vegetatif gelişmeyi durdurur, dolayısıyla çiçeklenme eğilimini geliştirir. Gün uzunluğu 17-18 saate ulaşınca hemen generatif faza geçerek çiçeklenir.

Gün Uzunluğuna Nötr Olan Marullar (Yaz Marulları)

Gövde oluşumunda ve çiçeklenmede gün uzunluğu etki yapmaz. Yazlık çeşitler, kısa günde yetiştirilirse bunlarda gövdelenme meydana gelmez, yalnızca baş teşekkülü güçlenir..

Marulun Toprak İsteği Nasıldır?

Marullar toprak isteği bakımından fazla seçici olmayan sebzelerdir. Ancak ideal topraklar marul kökleri 100-150 cm derine kadar inebildiği için derin bünyeli organik maddece zengin drenajı iyi kumlu-tınlı topraklardır. Marul üretimi yapılacak topraklarda pH değeri 6.0-7.0 arasında olmalıdır. pH değeri 5.6’dan düşük olan topraklarda kireç ilavesi yapılmalıdır.

Toprak pH’ının 7.0’dan yüksek olması verimde önemli ölçüde düşüşe neden olur. Marul toprak tuzluluğuna karşı da hassastır. Bu nedenle gübrelemede çok dikkatli olmalıdır.

Marul üretimi doğrudan tohum ekimi ve fidelerinin yetiştirilerek esas yerine dikilmesi şeklinde olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Ancak doğrudan tohum ekimi tohumların çok küçük olması ve toprak hazırlamaya çok dikkat edilmesi gerektiğinden tavsiye edilmemektedir.

Fide İle Marul Yetiştirme

Fide ile yetiştirme ve doğrudan tohumdan yetiştirme tekniği olmasına rağmen fide ile yetiştirme tekniği daha fazla uygulanmaktadır. Fide ile yetiştiricilikte; seralarda, alçak veya yüksek tünellerde, mevsimine göre ılık veya soğuk yastıklarda fideler yetiştirilir.

Mevsim sıcaklığına bağlı olarak 6-8 hafta arasında dikim büyüklüğüne gelirler. Fide dikilecek toprak derince sürülür, birkaç gün havalandırılır ve Disk-Harrow ve tırmık çekilerek düzlenir.

Masura usulü yetiştiricilikte lister veya domuz burnu kullanarak sıra arası 40- 80 cm olacak şekilde masuralar ayarlanır. Sıra üzeri 15-25 cm olacak şekilde dikim yapılır. Düze dikilmeleri durumunda yine aynı mesafelerle 120-130 cm genişliğinde şeritler halinde, her şeritte 3-4 bitki sırası bulunacak şekilde dikim yapılır. Fidelerin dikiminde derin dikimden kaçınılmalıdır. Büyüme ucu toprak dışında kalmalıdır.

Marul Dikimi

Tohum ekim zamanı Akdeniz sahil kuşağında Ağustos-Aralık ayları, dikim Eylül-Ocak aylarıdır. Hasat Ekimde başlar, periyodik olarak çok soğuk kış ayları hariç Haziran sonuna kadar devam eder.

Yayla şartlarında tohum Martta ekilir, Nisan, Mayısta dikilir, hasat Temmuz-Eylül aylarında olur. Fideler 6-7 yapraklı olunca tarlaya dikilirler. Yaprak salata, yağlı baş salata ve marul çeşitleri nispeten daha küçük olduğundan, kıvırcık baş salatalara göre daha dar aralıkla dikilmelidir. Baş salatalarda m2’de 7-12 bitki bulunmalıdır.

Genelde karık yönteminde dikim ikili sıralar halinde yapılmalıdır. Fideler sıra arası 30-35 cm, sıra üzeri 25-30 cm olmak üzere dikilirler.Dikim sonrası bitkilere bol can suyu verilmelidir.

Marulda Gübreleme Nasıl Yapılır?

Çiftlik gübresi toprağın fiziksel yapısını düzeltmek için kullanılan değerli bir maddedir. Bu gübrenin tuz ihtiva etmemesine, yanmış olmasına dikkat edilmelidir. Dekara 2-5 ton kullanılabilir.

Saf olarak dekara 10 kg N, 5 kg P2O5, 20-25 kg K2O verilir. Fosforun tümü, azot ile potasyumun 1/3'ü dikim öncesi taban gübresi olarak verilir. Potasyum ile azotun geriye kalan kısmının 1/3'ü rozet yaprak dönemi, 1/3'ü ise baş bağlamadan önce verilir.

Magnezyum eksikliğinin tipik belirtisi yaşlı yapraklarda sarı noktalardır. Azot noksanlığında ise büyüme yavaşlar, renk bozulur. Aşırı azot gübrelemesi yapraklarda yanıklıklara ve hasattan sonra ürünün çabuk solmasına neden olur. Fosfor noksanlığı, demir ve kalsiyumca zengin topraklarda sıkça görülür. Sonuçta, başlar gevşek ve küçük kalır.

Marulda Çapa

Birinci çapa fide dikiminden yaklaşık 15 gün sonra fideler 2-3 yaprak oluşturduktan sonra yüzeysel olarak yapılır. İkinci çapa bitkiler 8-10 yapraklı olunca yapılır. Bu çapalama daha derin yapılır ve toprak iyice gevşetilir.

Marulda Sulama

Marullar yüzlek kök dağılımı gösterdiklerinden kültürel işlemler çok dikkatlice yapılmalıdır. Sık ancak hafif sulamalar yapılarak hızlı büyüme teşvik edilmelidir.(damlama sulama günde 20 dk yeterli olacaktır)

Aşırı sulamalardan kaçınılmalıdır. Aksi halde, kök ve yaprak hastalıklarına yakalanma riski artar.

En uygun sulamanın damlama sulama olmasına rağmen, yağmurlama sulama yapılacaksa, mutlaka sabah saatlerinde yapılmalıdır. Böylece gün içerisinde bitkilerin kuruyabilmesine izin vererek geceye ıslak girmeleri engellenmiş olur.

Malçlama yapılarak toprak neminin muhafazası ve yaprakların toprakla teması engellenerek toprak kaynaklı hastalıkların bitkilere bulaşma riski azaltılmış olur.

Sonbaharda toprakta don tehlikesi olan yerlerde mutlaka malçlama yapılması gerekir. Toprak sıcaklığının arttığı dönemlerde dikim yapılacaksa, organik malçlar, siyah plastik malç uygulamalarından daha iyi sonuç verirler. Malçlama ayrıca, yaprakların toprakla temasını engelleyerek topraktan bulaşan hastalıkların bulaşma riskini azaltır.

Marulda Hasat Nasıl Olur?

Salata ve marullarda hasat yapraklar kartlaşmadan ve tohuma kalkmadan önce yapılmalıdır. Aksi taktirde acılaşma görülür.

Yaprak marullar 12-15 -20 cm uzunluğa (boya) 8-10 cm çapa ulaştıklarında hasat edilebilir.

Kıvırcık baş marullar (iceberg), yapraklar üst üste kapanıp sıkı bir baş oluşturduklarında hasat edilebilirler.

Hasat bitkinin tek tek elle yapılması suretiyle gerçekleştirilir. Toprak yüzeyine yakın kısmından kök boğazının üzerinden bir bıçakla kesilmek suretiyle yapılır. Tarladaki bitkinin hepsi aynı anda hasat olgunluğun ulaşmadığından hasadın birkaç kez yapılması gerekebilir.

Hasat sırasında yapraklar toprak ile bulaştırılmamalıdır. Aksi halde yıkama gerekecek ve işçilik artacaktır. Kesimden sonra marulların hastalıklı, yaşlı ve bir miktar sararmış olan dış yaprakları atılır ve koçan en dış yaprak hizasından düzgünce kesilmelidir. Bu şekilde hasat edilen marullar başlar aşağıya gelecek şekilde ambalaj kaplarına tek sıra halinde yerleştirilir.

Marulda Depolama

Marul yaprakları muhafaza kaplarına yerleştirildiklerinde kuru olurlarsa dört haftaya kadar muhafaza edilebilirler. Hasat döneminde kuru olduklarında hasat edilmeleri gerekir. Tohumlar kademeli ekilirse kademeli hasat imkanı sağlayarak muhafazaya imkan sağlarlar. Soğukta (0-4ºC), % 95 oransal nem şartlarında 2-3 hafta saklanabilirler. Konserve ve dondurarak saklama tavsiye edilmez.