Çilek Yetiştiriciliği

İlk yabani çileğin Fragaria vesca olduğu kabul edilir. Bu çilek 2n=14 kromozomludur. Başlangıç yeri, Avrupa ve Asya içine alan geniş bir yeri kapsar. Çileklerde anavatandan çok yayılma bölgesi ele alınıp incelenmektedir. Ekvatordan başlayarak Sibirya’ya kadar geniş bir alanda yayılmıştır. Çilek,dünya üzerinde, birbirinden çok farklı bölgelerde ve ekolojik şartlarda yetiştirilebilmektedir. Yaz aylarında kuzey kutbuna yakın yerlerdeki devamlı aydınlık bölgelerden, 12 saatlik aydınlanmaya sahip Ekvatordaki bölgelere kadar yıllık yağış 250 mm olan çöl alanlarından (sulama yapılarak), 3500 m yükseklikteki alanlarda, soğukların -45°C’lere kadar düştüğü yerlere ve yarı tropik yerlere kadar birbirinden iklim olarak çok farklılık gösteren yerlerde yetiştirilebilmektedir.

Çilek ziraati üzerine ilk buluntular M.S.23-79 tarihlerinde Pliny’nin yazdığı “Naturel History” adlı eserde Frage adı ile geçmektedir. M.S. 1000-1300 tarihlerinde yabani çilek Fragaria vesca üretime girmiştir. Önceleri süs bitkisi olarak kullanılmış, daha sonra üretimine başlanmıştır. 1430’lu yıllarda İngiltere'de zengin kişilerin bahçelerinde çilek yetiştirilmiş, hatta ilkel serler içinde üretime alınıp, kış aylarında pazarlarda satıldığı, seracılık tarihi ile uğraşanlar tarafından açıklanmaktadır.

Ülkemizde çilek, Trakya ve Marmara bölgelerinde Mayıs ayının ilk haftasında, Ege bölgesinde Nisan ortalarında ve güney bölgelerinde Mart ayında olgunlaşmaktadır.

Çilek yetiştiriciliği açısından ülkemiz son derece uygun şartlara sahiptir. Doğal koşullarda bile değişik bölge ve yüksekliklerde açıkta 8 ay çilek yetiştirmek mümkündür. Basit önlemlerle alçak tünel, yüksek tünel ve malçlama gibi uygulamalarla bu süreyi uzatmak mümkün olmaktadır. Bu sayede üretim artışından turfanda olarak iç pazar yanında, ihracat miktarında da artış imkânı sağlanmış olur. Üretimi yapılan ürünün büyük bir kısmının ihraç edildiği görülmektedir.

Çilek Nasıl Bir Bitkidir?

Çilek çok yıllık otsu bir bitkidir. Saçak köklü bir bitki olup kökler 25 cm toprak derinliğine kadar inebilir. Yaprakları parçalı, çiçekleri beş taç yapraktan meydana gelmiştir. Çilek meyvesi çiçek tablasının etlenmesiyle meydana gelen yalancı bir meyvedir. Kol atarak çoğalır.

Çilek deniz kenarından 1000 m yüksekliğe kadar hemen her yerde yetişebilmektedir. Ancak yükseklik arttıkça çiçeklenme ve hasat zamanı da gecikmektedir. 500 m deki yüksekliklerde iklime bağlı olarak kalite daha iyi olup hastalıklara mukavemet artar.

Çilek hassas bir meyve olup kısa sürede bozulur. Sofralık olarak tüketildikten başka reçel, marmelat, komposta, pasta, şekerleme endüstrisi, şıra ve likör yapılarak değerlendirilir.

Yayılma alanı oldukça geniştir. Bazı yerlerde doğal yetişme alanları oluşturmuştur. Bazı yerlere çilek sonradan götürülmüş olmasına rağmen, orada yaşama şansı bulmuş ve hatta yabanileşerek, adeta doğal yetişme alanı hüviyetini kazanmıştır.

Çilek sistematikte Rosaceae familyasına ait Fragaria vesca olarak bilinir ve 600 den fazla çeşidinin olduğu bilinir.

Çilek Çeşitleri

Diğer bütün meyve türlerinde olduğu gibi çilek yetiştiriciliğinde de bölge, iklim şartları ve üretim amacına (sofralık veya sanayilik) uygun çeşitlerin seçimi oldukça önemlidir.

İyi bir çeşit;

• Bulunduğu bölgeye adapte olmuş,
• Verimli ve hastalıklara dayanıklı,
• Pazarda aranan,
• Yola ve taşımaya dayanıklı,
• Bitkisi kuvvetli gelişen ve kloroza dayanıklı olmalıdır.

Bu özellikler dışında yetiştirme amacına bağlı olarak; eğer seracılığa uygun çeşit seçimi düşünülüyorsa erkencilik, bazı bölgelerde son turfanda, bazen meyve iriliği önemli olabilmektedir.

Çeşidi ve kaynağı belli olmayan fideler ile bahçe kurulmamalıdır. Aksi takdirde meyvenin pazar değeri düşer, verimde azalma ve pazarlamada güçlüklerle karşılaşılır.

Bölgelere göre değişmekle birlikte yaygın olarak kullanılan çeşitler;

Pajaro

Sofralık ve derin dondurulmaya uygun olan bu çeşit konik şekilli, meyve eti sert, aroması iyidir. Orta erkenci, yüksek verimli olan bu çeşit kloroza duyarlı ancak Botrytise dayanıklıdır.

Selva

Gün-nötr özelliğe sahip olan bu çeşit, konik şekilli, meyve eti sert, aroması orta ve sofralık bir çeşittir. Yüksek verimli olan bu çeşit kloroza duyarlılık orta, Botrytise dayanıklıdır.

Seaccape

Gün-nötr özelliğe sahip olan bu çeşit yuvarlak konik şekilli, meyve eti sert, aromalı, verimli ve oldukça erkencidir. Erkenci çilek yetiştiriciliğinde yaygınlaştırılması gereken bir çeşittir. Yaprak leke hastalığına duyarlıdır.

Oso grande

Sofralık yetiştiriciliğe uygun olan bu çeşidin bitkileri kuvvetli büyür. Yüksek verimli olup, kaliteli meyvelere sahiptir. Kloroza dayanıklıdır.

Camarosa

Sofralık yetiştiriciliğe uygun olan bu çeşit oldukça yüksek verimli olup kaliteli meyvelere sahiptir. Meyve eti sert, çok iri ve aromalıdır. Bitkileri çok kuvvetli büyür.

Chandler

Sofralık olan bu çeşit konik şekilli, meyve eti sert, aroması iyidir. Orta erkenci, yüksek verimli olan bu çeşit Kloroza duyarlı ancak Botrytise dayanıklıdır.

Tioga

Meyveleri uzun konik şeklinde, parlak koyu kırmızı renkli, orta irilikte meyveye sahiptir. Küçük parlak sarı renkli olan (akenler) cevizcikler meyve etine batık olmadığından toplama ve sınıflama sırasında meyve etinde fazla zararlanma olmamaktadır. Çanak yapraklar meyveden kolay ayrılmaktadır. Meyve eti rengi kırmızıdır. Tioga, eti sert, lezzetli ve verimli bir çeşittir. Yola dayanımı iyi olan, orta erkenci, sofralık ve sanayi çeşididir.

Aliso

Bir Amerikan çeşididir. Meyvesi iri, orta erkenci meyve eti orta-sert, oldukça verimli, tat kalitesi orta, bitkisi kuvvetli, meyvenin saptan kopması oldukça kolay, erkenci ve seraya da uygun bir çeşittir. Derin dondurulmaya uygun değildir. Reçel, marmelat ve meyve suyuna oldukça uygun olan bu çeşidin yetiştiriciliği bütün bölgelere önerilir.

Douglas

Meyvesi iri orta erkenci (Aliso dan birkaç gün önce) meyve eti sert, oldukça verimli, tat ve kalitesi iyi, konik şekilli, bitkisi kuvvetli, meyvenin saptan kopması kolay, sofralık ve derin dondurulmaya uygundur. Kloroza duyarlı ancak Botrytise (meyve çürüklüğü) dayanıklıdır. Tüm bölgeler için tavsiye edilir. Sofralık ve derin dondurulmaya uygun olan bu çeşit, meyve eti sert, aroması iyi, oldukça verimli bir çeşittir. Yetiştiriciliği tüm bölgeler için uygundur.

Pocahontas

Meyvesi orta iri, meyve şekli yuvarlak konik, meyve parlak koyu kırmızı, meyve eti rengi dış renkten daha açık, meyve eti orta sert, meyve içi dolu saptan kopması kolay, meyve çürüklüğüne dayanıklı, kloroza orta dayanıklı, sofralık derin dondurulmaya ve sanayiye uygun tat ve koku iyi. Oldukça verimlidir. Tüm bölgeler için tavsiye edilir.

Kabarla

Sera ve açıkta yetiştiricilik için uygun özelliklere sahip olan bu çeşit, yüksek verimli, erkenci, meyveleri konik şekilli, orta irilikte, meyve eti orta serttir. Akdeniz ve Ege Bölgeleri için önerilmektedir.

Redlans hope

Sera ve açıkta yetiştiricilik için uygun özelliklere sahip olan bu çeşit, meyveleri konik şekilli, iri ve meyve eti orta serttir. Meyve parlak açık kırmızı renkte meyve eti rengi soluk pembedir.

Sweet charlıe

Ticari olarak üretimi yapılan çilek çeşitleri çerisinde en erkenci çeşitlerindendir. Meyveler orta irilikte, meyve rengi parlak açık kırmızı, meyve eti rengi açık turuncu, tat çok iyi, meyve kalitesi yüksek. Akenleri yeşilimsi sarı ve biraz köşegenlidir. Meyve iriliği dikim tarihine göre değişir. Fakat aynı tarihte dikilmiş Oso Grande nin bitkilerinden daha sık ve daha küçük olma eğilimindedirler.

Ortalama meyve ağırlığı 17 g dır. Sweet Charlie meyveleri sulu ve tatlıdır. Çanak yapraklar iri 1.5 ile 2.5 cm uzunlukta kulak memesi ve testere dişli görünümlüdür. Sweet Charlie antroknoz taç çürümesine duyarlıdır. Aynı zamanda meyve çürüklüğü ve phomopsis yaprak yanıklığına duyarlıdır.

Chambly

Chambly bitkileri bitki başına 4-6 arası çiçek ile orta büyüklükte, düşük güçtedir ve 10 cm saman malç örtü ile –25°C den düşük kış soğuklarına dayanabilir. Bitkiler seyrek görünüme sahiptirler. Çiçek salkımları genellikle 10-20 arası çiçeğe sahiptir. Meyve eti kırmızı olup meyveler serttir.

Rosa linda

Rosa Linda Oso Granda ya da Sweet Charlie den daha dik bitki habitüsüne sahip ve daha fazla meyve verme eğilimindedir. Ortalama meyve ağırlığı Sweet Charlie ye benzer. İlk meyve şekli değişkendir. İkinci ve sonraki meyveler tipik konik şeklindedir. Olgun meyveler, erken sezonda, genellikle beyaz uçlara sahip olur, fakat diğer dönemlerde olgunlaşma üniformdur. Dış meyve rengi, akenleri etrafı koyu kırmızı ile açık kırmızı arasında değişkenlik gösterir. İç meyve rengi çoğunlukla açık kırmızıdır. Meyvesi sert ve çok iyi bir lezzete sahiptir. Rosa Linda meyveleri aromatik ve sıkı-etlidir. Çanak yaprağı, kulak memeli, çoğunlukla bütün ve aşağıya eğilmiş halde bulunur. Bu türün ayrı özelliği meyvesinin yegane aromatik kalitesi, dik bitki habitüsü ikinci ve sonraki meyve renginin üniform oluşudur.

Çilekte İklim İsteği ve Gün Uzunluğu

Çileğin büyümesine etki eden faktörlerin başında iklim, yer ve toprak gelmektedir. Bu faktörler çilek yetiştiriciliğinin yapılabilme sınırlarını belirleyebildiği gibi, değişik enlemler de hangi yüksekliklere kadar çilek yetiştirilebileceğini tayin etmektedir.

Çilek dünya üzerinde birbirinden çok farklı bölgelerde ve ekolojik şartlarda yetiştirilebilmektedir. Yıllık yağış 250 mm olan çöl alanlarında sulamak suretiyle, 3500 m yükseklikteki alanlarda, soğukların -45°C'lere kadar düştüğü yerlerin yanında, yarı tropik yerlerde; yaz aylarında kuzey kutbuna yakın yerlerdeki devamlı aydınlık bölgelerden, 12 saatlik aydınlanmaya sahip Ekvatordaki bölgelere kadar birbirinden farklı çok ekstrem yerlerde yetişebilmektedir.

Çilek -10°C'ye kadar özel bir önlem almadan yetiştirilebilir. Daha soğuk bölgelerde bitkilerin saman, kuru yaprak vs gibi materyalle örtülerek dondan korunması gerekmektedir. İlkbaharın geç donları, Akdeniz Bölgesi ve benzeri yerlerde zararlı olabilmektedir. Çilekte çiçeklenme uzun bir döneme dağıldığı için, don ürünün tümüne zarar veremez. Bu nedenle çilek, yetiştiricilik riski en az olan meyve türlerinden biridir.

Çiçeklenme zamanı oransal nemin fazla olduğu ve yağışlı geçen bölgelerde hastalık sorunu artar. Özellikle meyvede çürüklük yapan Botrytis hastalığı büyük zararlanmalara neden olabilmektedir.

Bitkilerin üzeri saman vb ile örtülerek dondan korunduğunda çilek soğuk bölgelerde bile rahatça yetiştirilebilmektedir. Böylece soğuk Doğu Anadolu bölgesinden sıcak Akdeniz bölgesine kadar her yörede yetiştirilebilen hemen hemen tek meyve türü çilektir.

Çilekte çiçek teşekkülü, ürün miktarı ve kolatma durumu gün uzunluğuna bağlıdır. Kısa gün çilekleri uzun günde kol gelişimi, kısa günde çiçek gözleri oluşturur. Yani kısa gün çiçek teşekkülüne, uzun gün kol atmaya etken olur. Gün nötr çilekleri gün uzunluğuna bağlık almadan çiçek açıp meyve verdiklerinden kol oluşumu daha az olmaktadır.

Günlük sıcaklık ortalaması da ürün miktarına etki eder. Sıcaklık düşük olduğunda çiçek gözü teşekkülü artar. Çiçekler için önemli olan çiçeklenme başladıktan sonra meydana gelen don olayıdır. Don çiçeklerin yanarak ölmesine neden olur. Bu gibi yerlerde soğuk olacağı zaman çilek setlerinin üstü plastik ile örtülerek korunabilir. Meyve bağladıktan sonra meydana gelen don o kadar fazla etki göstermez.

Çilekte verim, kalite ve olgunlaşmayı yakından etkileyen güneşlenme süresi türlere göre değişir. Ticari amaçla yetiştirilen çilekler(kısa gün çilekleri olarak da adlandırılırlar) genellikle 13 saat ve daha uzun günlerde meyve verirler. Çilekler olgunlaşma döneminde yaklaşık olarak 11-12 saatlik güneşlenme sürelerinde, meyveler yeterli olgunluğa erişir.

Çilekte Toprak İsteği Nasıldır?

Çilekler saçak köklü bitkiler olup genel olarak derin, verimli, nem tutma kapasitesi yüksek, iyi drene edilmiş, kumlu-tınlı, milli ve süzek topraklarda daha iyi yetişmektedir. Ancak bu toprakların yanında, çok değişik topraklarda da diğer ekolojik şartlar uygun olursa yetişebilmektedir. Allüviyal humuslu tınlı topraklarda da iyi gelişir.

Kireç miktarı fazla olan topraklar, çilek yetiştiriciliği için tavsiye edilmemektedir. Bu gibi alanlarda çilek yetiştiriciliği yapılması durumunda, fazla kireç demir alımını engellediği için çilekte kloroz görülmektedir. Bu tip topraklarda kloroza dayanıklı çeşitler kullanılmalıdır. Birçok çilek çeşidi hafif, kumlu, çakıllı veya taşlı topraklarda, killi ağır veya ıslak topraklara nazaran daha iyi yetişmektedirler. Yeni açılmış tarlalar eskilerine oranla daha fazla tercih edilmelidir. Çünkü bunlar daha verimli olup aynı zamanda daha az yabancı ot mücadelesi ve daha az toprak işlemesi istemektedir. Tipi ne olursa olsun, suyu en iyi drene eden süzek toprak olmalıdır.

Toprak seçiminde hastalık ve nematod yönünden de temiz olmasına özen gösterilmesi gerekir.

Çilek sökülen bir yere münavebe uygulamadan veya toprak dezenfekte edilmeden tekrar çilek dikilmemelidir.

Diğer taraftan Solanaceae grubu sebze yetiştirilen yerlerde, toprak birkaç yıl dinlendirildikten sonra çilek yetiştiriciliği yapılmalıdır.

Kumlu topraklar genellikle biraz verimsiz olup üzerindeki bitkiler kuraklıktan çabuk zarar görebilmektedir. Toprak yorgunluğu hafif topraklarda daha çok görülmektedir.

Çilek kültürü yapılan toprakların humusça zengin olması istenir. Çilek en iyi olarak hafif asit karakterli topraklarda yetişir. Optimum pH=6.0 dır. Ancak yeterli organik madde bulunan ve pH=5.0-7.0 arasındaki topraklarda çilek yetiştiriciliği açısından uygundur.

Çilekte Dikim Sistemleri

Düz arazi üzerine dikim

Burada fideler değişik aralık ve mesafelerde sıralar halinde dikilir. Uzun meyve saplı çeşitlerde meyvelerin toprağa temas edip kirlenmemesi için toprak yüzüne çavdar veya buğday sapı serilir. Bu sistemde sulamanın yağmurlama ile yapılması daha uygundur.

Sedde (masura) üzerine dikim

En uygun dikim şeklidir. Çilek dikilecek tarlanın yüzü düzeltilir, karık açma pulluğu ile karıklar açılır. Karıklar arasında kalan sedde kısmının üzeri iyice düzeltilir, karık kenarları sıkıca bastırılarak sulama sırasında seddelerin bozulması önlenir. Çift sıra dikimlerde seddeler arası 100-120 cm tek sıralı dikimlerde ise 50-60 cm olabilir.

Modern yetiştiricilikte, gerek erkencilik amaçlanan örtü altı yetiştiriciliğinde, gerekse açıktaki yetiştiricilikte tek veya çift sıralı olarak masuraya dikim sistemi uygulanmaktadır. Açıkta yetiştiricilikte ve masuralara dikimde son zamanlarda ülkemizde yaygın olarak uygulanmaktadır. Bu sistemde 1 da’a tek sıralı dikimlerde 3000-4000, çift sıralı dikimlerde 5000-7000 fide dikilmektedir. Küçük tünellerdeki çift sıralı dikimlerde 5000-7000, büyük tünellerdeki çift sıralı dikimlerde 6500-10000 adet fide dikilmektedir.

Ocakvari dikim

Toprak iyice işlendikten sonra çeşitli aralık ve mesafelerle hafif tümsekler yapılır ve fideler bu tümseklere ocak sisteminde dikilirler.

Plastik örtüler üzerinde dikim

Sedde usulü dikimin aynısıdır. Yalnız burada seddelerin üzeri plastik örtülerle kaplıdır. Plastiğin serilmesi için önce seddelerin üstü temizlenip düzlenerek hafifçe bastırılmalıdır. Süzgeçli kovalarla sulandıktan sonra seddelerin üstü plastikle kaplanır. Karık tabanlarına tel veya ince plastik örtüler sıkıca tutturulur, plastiğin üzerinde fidelerin dikileceği yerler işaretlenerek yuvarlakça kesilir ve plantuvar yardımı ile toprağa dikilir. Bu suretle bitkinin kökleri toprakta plastik örtünün altında yaprak çiçek ve meyveleri plastik örtünün üstünde büyür ve gelişir, sulama yapılırken yaprak ve meyveler ıslanmaz, hastalıksız, çamursuz ve temiz meyveler elde edilir.

Plastik örtünün çok önemli bir faydası da, siyah plastik kullanılırsa, güneş ışığını geçirmediğinden örtünün altında yabani otların gelişmemesidir. Bu suretle yabancı ot mücadelesi kolaylaşmış olur. Plastik örtünün diğer bir yararı da güneş ışınlarını toplaması ve bitkiye uygun daha sıcak bir ortam yaratmasıdır. Bu suretle plastik örtü üzerinde yetiştirilen çilekler, örtüsüz olarak yetiştirilenlerden bir hafta kadar daha önce açar, meyvelerini erken olgunlaştırır ve daha fazla ürün verir. Ancak maliyet hesaplarının iyi yapılması, karlı oluyorsa plastik malçın kullanılması tavsiye edilir.

Çilekte Toprak Hazırlığı ve Dikim

Çilek dikilecek toprak kumsal ise 4-6 ton, normal topraklarda 3-4 ton yanmış çiftlik gübresi, toprak tahlilinden sonra ve dikimden önce 30-35 kg/da azot, fosfor ve potas içeren kompoze gübre verilmelidir. Gübrelemeden sonra, toprak işlenerek gübrenin toprağa karışması sağlanmalıdır. Toprak iyice işlendikten sonra dikim yastıkları hazırlanmalıdır.

Sedde yapımı

Çilek yetiştirme yerleri olarak yüksekliği 15-20 cm, taban alt genişliği 100-120 cm, üst genişliği 60-70 cm olan seddeler, sedde pulluklarıyla hazırlanır. Dikimden 1 hafta kadar önce seddelere bolca su verilerek toprağın suya doyması ve iyice yerleşmesi sağlanmalıdır. Toprak tava geldiğinde kürekle seddenin bozulan kısımları düzeltilmelidir. Bunun yanında eğer toprak hastalık ve zararlılarla bulaşık ise solarizasyon yöntemi ile ya da buharla toprak sterilize edilmelidir.

Sedde üst genişliği............. 60-70 cm

Sedde alt genişliği………….…80-100 cm

Seddeler arası................... 30-40 cm

Sedde yüksekliği............... 15- 20 cm

Bitkilerin dikim aralığı

Sıra üzeri..................... 30 cm

Sıra arası..................... 25 cm

Azami masura uzunluğu…50 m

1 da Alan İçin İhtiyaç Duyulan Fide Miktarı:

Örtü altı Yetiştiriciliğinde: 5500-6000 Adet

Açıkta Yetiştiricilikte: 6000-7000 Adet

Malçlama

Çilek üretim alanının plastik, saman, kuru ot v.s. ile örtülmesine "malçlama" denir. Enpratik malçlama plastik malç ile yapılmaktadır. Dikim yastıkları hazırlanırken elde mevcut plastiğin genişliği dikkate alınmalıdır. Kullanılacak plastik güneş ışınlarına dayanıklı (UV katkılı) olmalıdır. Malçlama ile;

• Ot kontrolü,
• Sulama aralığının uzatılması,
• Meyvelerin temiz kalması,
• Meyvelerde daha az meyve çürüklüğü (Botrytis) görülür.

Çilek Yetiştirme Sistemleri

Örtü altı yetiştiriciliği ısıtılan ve ısıtılmayan cam sera veya yüksek ve alçak tünellerde yapılmaktadır. Bu yetiştiricilikte dekar başına yapılan giderler çok fazladır. Bu nedenle en erken en yüksek verim verebilen örtü sistemlerinin ve buna uygun dikim yöntemlerinin ve çeşitlerin seçilmesi gerekmektedir. Seralarda 4-6 hafta, yüksek tünellerde 2-4 hafta, alçak tünellerde 1-2 hafta erkencilik sağlanabilir. Örtü altında Aralık-Ocak aylarından itibaren ürün elde edebilmektedir.

Açıkta yetiştiricilik

Çilek -10 C° ye kadar özel bir tedbir almadan yetiştirilebilir. Daha soğuk bölgelerde bitkilerin saman, kuru yaprak gibi materyaller ile örtülerek dondan korunması gerekir. Verim örtü altı yetiştiriciliğine göre düşüktür. Kış aylarındaki düşük sıcaklıklardan açan çiçek ve meyveler zararlanmaktadır.

Meyve Bahçeleri Arasına Dikim (Ara Ziraatı)

Çileğin ekonomik ömrünün ortalama 2-3 yıl olması, meyve ağaçlarının genel olarak bu yaştan sonra meyveye yatmaya başlaması, ara ziraatı olarak çilek yetiştiriciliğini uygun kılar. Burada dikkat edilecek husus çilek setlerinin ağaç diplerine kadar gelmemeleri, ağaçlardan en az 1-2 m uzakta bulunmalarıdır. Ayrıca çilek fazla sulama istediğinden ana ürün olarak yetiştirilen meyve ağaçlarının fazla sudan zarar görmelerini önlemektir. Ağaçlar meyve vermeye başladığında çilekler sökülerek bahçe ana ürüne bırakılır.

Çilek Dikim Zamanları

Yaz Dikimi

Yaz dikiminde frigo fideler kullanılmaktadır. Frigo fide fidelikten Aralık-Ocak aylarında sökülerek temizlenen fideler Benlate vs fungusitle ilaçlanarak -1,5 °C de soğuk hava depolarında muhafaza edilmiş olan fidelerdir. Dikimi yapılan frigo fideler 15-20 gün süresince günde 2-3 defa yağmurlama sulama ile sulanmalıdır. Aksi halde yılın en sıcak günleri olmasından dolayı fidelerin tutma şansı azalmaktadır. Yaz dikiminde dikimden sonra açan çiçekler koparılmalıdır. Bu dikim sisteminde dekara 6.000-7.000 adet fide kullanılmaktadır. Yetiştirme bölgesi ve bakım şartlarına bağlı olarak bu dikim sisteminde bir dekarlık alandan ortalama 5 ton ürün alınabilmektedir. Kış dikimine göre verim 2-3 kat fazladır.

Kış Dikimi

Kışları ılık geçen yerlerde Ekim-Kasım aylarında taze fide ile yapılan dikim şeklidir. Fide kökleri 8-10 cm kalacak şekilde ve taç tuvaleti 2-3 genç yaprak olacak şekilde yapılır. Dikimden önce fideler %0.1 lik fungusit çözeltisine birkaç dakika süre ile batırılır. Daha sonra uzun olan kökler kısaltılarak açılan çukurlara tam kök boğazı hizasında dikilir. Derin veya yüzlek dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir. Fideler kontrol edilip derin veya yüzlek dikilenler düzeltilmelidir. Dikim 25x30 cm aralık ve mesafelerle üçgen şeklinde yapılır. Dekara 7000-8000 adet fide dikilir. Verim dekara birinci yıl 750-1000 kg, ikinci yıl 3-5 ton olabilir.

Sonbahar Dikimi

Fidelikten sökülen taze fidelerle Eylül-Ekim aylarında yapılan dikim şeklidir. Fideler %0.1 lik fungusit ile muameleden sonra açılan çukurlara tam kök boğazı hizasında dikilir. Derin ve yüzlek dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir. Fideler kontrol edilip derin ve yüzlek dikilenler düzeltilmelidir. Dikim 25x30 cm arlık ve mesafelerle üçgen şeklinde yapılır. Dekara 7.500-8.000 adet fide dikilir. Verim dekara birinci yıl 750-1000 kg dır. Ancak ikinci yıl 3-4 ton ürün alınabilir.

Çilek Dikiminde Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

Çilek bahçesi kurmak için kullanılacak fideler özel bir fidelikte üretilmelidir. Meyve üretimi yapılan bahçelerden fide alınmamalıdır.

Çilek fidesi üretiminde doğrudan klasik yolla üretilmiş kol bitkileri (stolonlar) fide üretiminde kullanılmaktadır. "Taze fide" olarak adlandırılan bu fideler söküldükten hemen sonra sonbahar veya ilkbaharda dikim yapılmaktadır.

Fide dikim zamanları bölgelere ve kullanılan fide niteliğine göre değişmektedir. Genellikle dikim sonbaharda yapılıyorsa da son yıllarda "frigo fide" kullanılarak yazın dikim yapılmaktadır. Çilek fidesinin dikiminde dikim derinliğine mutlaka dikkat edilmesi gerekmektedir. Yüzlek veya derin dikimden kaçınılmalıdır. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmeli ve düzenli yağmurla sulama yapılmalıdır.

Yaz dikimi için "Frigo Fide" kullanılmaktadır. Frigo Fide elde etmek için; bitkilerin tam dinlenme devresi olan Ocak- Şubat aylarında sökülerek, sağlıklı ve iyi gelişmiş olanlar sınıflandırılarak ayrılır ve yaşlı yapraklar kesilir. Tarladan gelebilecek hastalık enfeksiyonunu önlemek içinde fungisit içerisine daldırılır. Fideler kuruduktan sonra 250-500 lük gruplar halinde plastik torbalara konur. Plastik torbalar iyice kapatılıp delik açılmaz. Soğuk depo sıcaklığı -1 °C ile -1.5 °C arasındadır. Ülkemizdeki çilek üreticilerinin çoğu fide ihtiyaçlarını ya kendi tesislerinden, yada komşusundan sonbahar temizliği aşamasında ortaya çıkan fidelerden temin etmektedirler. Bu yollarla temin edilen fidelerde ilgili karantina tedbirleri yeterince uygulanmadığından çilek fidesiyle geçen hastalık ve zararlılar daha çabuk yayılmakta, bu durum verim düşüklüğüne ve bunun yanında çeşit karışımına neden olmaktadır.

Çilekte Gübreleme

Çilek üretiminde gübrenin önemi büyüktür. Birim alandan fazla ürün alındığı için topraktan çok miktarda besin kaldırır. Bol ve kaliteli ürün almak için çiftlik gübresi ve buna ilave olarak kimyasal gübrelerin verilmesi gerekir.

Çilek yetiştiriciliğinde dekara ortalama 4 ton çiftlik gübresi verilmelidir. Genel olarak dikim öncesinde toprak hazırlığı sırasında (veya fide dikiminden bir ay önce)verilir.

Toprak analizi yapıldıktan sonra gereken miktarda gübreleme yapılmalıdır.

Modern çilek yetiştiriciliğinde kimyasal gübre olarak sıfır göstergede, dikim öncesi dekara 8-10 kg/da fosforlu gübre (süper fosfat), 20- 30 kg/da potasyumlu gübre (potasyum sülfat) ve 4-5 kg magnezyumlu gübre veya 40-50 kg/da kompoze gübre (15-15-15) verilir.

Dikimden sonra vegetasyon dönemi sırasında ise her ay 15-20 kg/da amonyum sülfat veya amonyum nitrat (120kg/yıl) verilmelidir. Dikimde 1000 bitkiye 500-750 g saf azot uygulanır. Bunların yanı sıra toprak analiz durumuna göre yıl içinde vegetasyon dönemi sırasında 8-10 kg azotlu, 20- 30 kg fosforlu, 10-15 kg potasyumlu gübre vermek verimi yükseltir.

Malçlama ile (siyah plastik) yapılan yetiştiricilikte yüksek potasyum içeren yaprak gübresi uygulanmalıdır. Çilek topraktan fazla besin maddesi kaldıran bir bitkidir. Toprak hazırlığı devresinde verilen ahır gübresinden başka toprak analiz sonuçlarına göre yeterli miktar ve dozda azotlu, gerekli ise fosforlu ve potasyumlu gübre uygulamaları yapılır. Azotlu gübrenin çiçek tomurcuğu oluşumundan evvel verilmesi, alınacak ürün miktarını artırmakta ancak, vejetatif gelişmenin durmasına kadar büyümeyi teşvik etmektedir.

Azot vermenin en büyük etkisi ilkbaharda ve yazın yaprak ve stolon gelişmesi üzerine olmaktadır. Fide yetiştiriciliğinde stolon sayısını, dolayısıyla genç bitki sayısını artırmak için çilek bitkilerine Haziran ve Temmuz aylarında azotlu gübre verilmelidir. Dikim yılında azotlu gübre uygulaması üç dönemde yapılır. Yıllık ihtiyaç olan miktarın üçte biri dikimde, ikinci üçte birlik kısmı Şubatta, son üçte birlik kısımıda meyveye yatma döneminde verilmelidir.

Bundan sonraki yıllarda ihtiyaç olan azotlu gübre ikiye bölünerek iki devrede uygulanır. Plastik örtülü yerlerde gübre uygulaması zor olacağından, gübre sulama suyunun önüne atılarak yapılabilir. Normal şartlarda gübrelemeden sonra gübrenin eriyerek toprağa karışması için sulama yapılmalıdır.

Fosfor, meyvenin dayanıklılığı ve renk oluşumuna olumlu etki yapar, kök gelişimini artırır. Fosforlu ve potasyumlu gübreler üç yıllık toplam ihtiyaç miktarı kadar dikimden önce fidelerin dikilecekleri kök bölgelerine 8-10 cm derinlikte verilerek topraklakarıştırılır. Yıllık olarak dekara 6-8 kg P2O5 vermek yeterlidir. Süper fosfat cinsinden toprağa bir seferde uygulanır.

Çilekte Sulama

Çilek meyve oluşumundan olgunlaşmaya kadar geçen dönemde suya karşı hassastır. Sulama, meyve iriliği ve kalitesi ile o yılki ürün miktarına etki eder.

Yıllık yağış ortalaması 750-800 mm olan ve yaz aylarında yağış alan bölgelerde sulama yapmadan yetiştirilebilir. Ancak yağışların mevsimlere göre düzensiz olması ve çileğin yüzlek köklü olması nedeniyle derinlerdeki sudan faydalanamaması belirli aralıklarla sulama yapılmasını gerektirmektedir. Özellikle meyve teşekkülünden hasada kadar geçen dönemde çilek suya karşı fazla duyarlıdır.

Kısa süreli de olsa havanın kurak gitmesi zarar meydana getirir. Normal sulamanın yapıldığı bahçelerde meyveler iri, renkli, düzgün şekilli ve verimli olurlar, ayrıca bir yıl sonraki ürün içinde sulama önemlidir.

Çileğe ilk su ilkbahar yağışlarının kesilmesiyle verilmeye başlanmalı, 7-12 gün ara ile 5-7 defada verilmelidir.

Süzek topraklarda sık sık ve az miktarda, ağır topraklarda seyrek ve daha çok miktarlarda su verilmelidir. Köklerin devamlı su içinde kalmamasına dikkat etmelidir. Yoksa çürür. Hasattan sonra yağışlar başlayıncaya kadar 10-15 gün ara ile su vermeye devam edilmelidir. Çilekte uygulanacak sulama yöntemleri karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemleridir.

Dikim zamanında fidelerin çabuk ve sağlıklı büyümesi için sulamaya dikkat etmek gerekir. Çiçeklenme sırasında yağmur yağması arzu edilmez, yağış hem tozlanmayı engeller hem de meyve olgunlaşmaya başladıktan sonra yağarsa meyve yumuşar, leke yapar ve çürümeyi kolaylaştırır. Yağmurlama sulama ve yağış ile toprağın sıçrayarak meyvelere zarar vermemesi için sıralar arasına ve bitkilerin altına değişik malç malzemesi serilebilir.

Karık usulü sulama, setler üzerine dikim yapıldığında uygulanmaktadır. Su göllenme yapacak kadar fazla verilmemeli, yaprak ve meyvelerin çamurlanması önlenmelidir. Karık usulünde çilek setleri arasında suya sifonla ya toprak açılarak yada sulama tüpleri yerleştirilerek verilir.

Damla usulü sulamada sıra üzerilerinden geçirilen su boruları kök bölgesinde sürekli damlayarak sulamanın yapılmasını sağlamaktadır. Bu sulama özellikle plastik örtü sisteminde, sulama suyunun kısıtlı olduğu yerlerde ve ekonomik durumun iyi olduğu şartlarda uygulanmaktadır. Ayrıca yağmurlama sulamada, çilek yetiştiriciliğinde kullanılmaktadır.

Sulama dikim sistemlerine göre değişik metodlarla yapılabilir. Bunlardan en uygun olan yağmurlama vedamla sulama yöntemleridir. Düz arazilerde sedde ve ocak vari dikilmiş çileklerde damla sulama daha uygundur. Ayrıca çiçeklenme zamanı dikkatli olunarak yağmurlama sulama metodu da uygulanabilir.

Araştırma sonuçları, dikimden sonra yağmurlama, sonra damlama sulamanın daha iyi sonuç verdiğini işaret etmektedir. Sıcak, kurak ve nisbi nemin düşük olduğu yerlerde çilek özellikle ilkbahar ve yaz aylarında mutlaka sulanmalıdır. Dikimi tamamlanan çileklere can suyu verilerek köklenmeleri sağlanır ve metodu seçildikten sonra gerektiğinde sulama yapılır. Kışı bu şekilde geçiren bitkiler ilkbahar ve yaz aylarında sulanır. Bu nedenle karık sulamada ilkbaharda yağış olmadığı durumlarda haftada bir sulama yapılmalıdır.

Damla sulama günlük buharlaşmaya bağlı olarak düşük debi ve su miktarlarında günlük sulama yapılabileceği gibi 3-4 günde bir de sulama yapılır. Hasat bittikten sonra belirtilen sulama aralığı genişletilmelidir.

Çilekte Yabancı Ot Kontrolü

Çilek bahçelerinde yapılacak en önemli işlerden biri yabancı ot kontrolüdür. Besin maddesi zengin olan topraklarda yabancı otlar çilekle rekabet ederek büyümeye başlar ve kısa zamanda çilekle birlikte güneş, besin, su ve havaya ortak olurlar. Bu nedenle ilkbaharda yabancı otlar çıkmaya başladığında kökünden sökülmelidir. Daha sonraki dönemlerde de çapalama yaparak veya elle sökerek yabancı otların yetişmesi engellenmelidir. Siyah plastik örtü bu bakımdan büyük avantaj sağlamaktadır.

Kolların (Stolonların) Kesilmesi

Çilek yetiştiriciliğinde kol temizliği verim yönünden çok önemlidir. Kollar kesilmediği zaman verim çok düşmektedir. Bu nedenle kollar görülür görülmez temizlenmelidir.

Kolların kesilmesi keskin çapa, makas veya tırnakla yapılır.

Hiç bir zaman kollar çekilerek koparılmamalıdır. Yaprak koltuklarından çıkan kollar toprağa temas ettikleri yerden köklenerek yeni bir fide meydana getirirler. Setler içindeki dikim mesafesini bozmamak, rekabetçi bitki yetişmesini ve çileklerin birbiri içine girmesini engellemek için yeni çıkan kollar daha büyümeden kesilmelidir. Fide temini için ayrı bir parsel ayrılarak burada kolların gelişmesine ve fidelerin çoğalmasına müsaade edilir.

Çileklerin Dondan Korunması

Kışın sıcaklığı 8-10 °C'nin altına düşen yerlerde, çilek bahçelerinin soğuktan zarar görmemesi için korunması gerekir. Bunun için en pratik yol, çilek sıralarının arası ve üzeri, buğday, çavdar sapı ve samanı ile yaklaşık 5-10 cm kalınlığında örtülür.

İlkbaharda yeni yaprak gelişmesinin başlaması ile birlikte bitkilerin üzerindeki malç kaldırılır. Dondan korumak için sisleme ve yağmurlama sulamada kullanılabilir.

Bahçelerinin Yenilenmesi

Bir çilek bahçesinden 2-3 yıl, hatta daha fazla süre ürün almak mümkündür. Verimden düşmüş çilek bahçesinin yenilenmesi bir kaç şekilde yapılır.

Sıraları daraltmak

Bu usulde birinci yıl ürünü alındıktan sonra sıraların bir veya iki kenarından bir çapa pulluğu geçirilerek bir kısım ana bitkilerle onlardan oluşmuş kollar seçilmiş olur.

Sıra üzerinde seyreltme

Sıra üzerinde çok sıklaşmış olan kolları ve ana bitkileri seyreltmektir. Seyreltme ile çok yaşlanmış, kurumuş bitkilerde çok sıklaşmış olan kollar çıkarılır.

Tamamen söküp yenileme

İyi bir bakımla 2-3 yıl ürün alınabilir. Ancak bir ürün alındıktan sonra da bahçeler tamamen bozulabilir. Yeni fideler yardımı ile dikim yapılarak bahçe yenilenmiş olur. Son yıllarda ekolojisi uygun ve verimli arazilerde her yıl dikim yapılması önerilmektedir. Böylece bol ve kaliteli ürün alınmaktadır.

Hasattan sonra kök boğazına ve yapraklara yerleşen zararlı ve hastalıkları uzaklaştırmak için tepedeki yapraklar kesilerek, yakılmalıdır. Tepe kesimi ile ayrıca toprak işleme kolaylaşır ve kol atma geciktirilmiş olur. Zamanla kuruyan yaprakları toplayarak yakmak çilek bahçelerinde yapılacak diğer bakım işlemleridir.

Çilekte Hastalık ve Zararlılarla Mücadelede Dikkate Alınması Gereken Önemli Noktalar

Çilek bitkisi çok fazla hastalığa maruz kalır. Bu hastalıklar zarar ve yayılımları açısından geniş bir çeşitliliğe sahiptir. Bu hastalıklarla başa çıkmanın en iyi yolu koruyucu önlemlerle onları kontrol altında tutmaya çalışmaktır. Yöreye uygun kültürel uygulamaların kullanılması önemlidir. Bunda amaç yörede yaygın olarak kullanılan kültürel uygulamalardan faydalanmaktır.

Hastalıkları kontrol altında tutmak için yegane yol bitkilerin oldukça iyi gelişmelerini temin etmektir. Çilek bitkisi su ve besin maddeleri alımında sonradan geldiği arazi üzerinde, arazinin yerel bitkileri, yani yabancı otları ile rekabet etmek zorundadır. Çileklerde hastalıklar nedeniyle ortaya çıkan çoğu kayıplar şu konular dikkate alınarak azaltılabilir;

Çeşit seçimi

Yörede daha önceden yapılmış çalışmalar dikkate alınarak en uygun çeşidin seçilmesi önemlidir. Özellikle yetiştiricilik yapılacak yerde daha önce ortaya çıkan hastalıklar dikkate alınarak çeşit belirlenmesinde fayda vardır. Bunun yanısıra yöreye adapte olan çeşidin daha kuvvetli gelişmesi nedeniyle hastalık ve zararlılara karşı daha dirençli olacağı unutulmamalıdır.

Hastalıklarla entegre mücadele programlarında hastalığa dayanıklı çeşitlerin kullanımı çok önemlidir. Çoğu ticari çeşit yaprak lekesi, çilek mildiyösü, kırmızı öz çürüklüğü, verticillium solgunluğu ve küllemeye karşı oldukça iyi dayanım gösterir.

Hastalıksız fide kaynağı kullanımı

Yeni alanlara çilek bahçesi tesis edileceği vakit mutlaka hastalıksız fideler kullanılmalıdır. En doğru yol hastalıksız fide ürettiği yönünde sertifikası olan fideliklerden fide satın almaktır. Şayet eski çilek bahçesindeki yaşlı bitkilerin kol fidelerinden yararlanılması düşünülüyorsa hastalık şüphesi taşıyan bitkilerin kesinlikle kullanılmaması gerekir.

Yer seçimi

Bahçe kurulurken yer seçiminde toprak drenajı ve toprağın iyi havalanması önemlidir. Çilek kökleri suyla doymuş topraklarda çok çabuk çürür. Meyve hastalıklarının oluşması toprak yüzeyinin kuru veya nemli olmasıyla yakından ilişkilidir. Düşük, zayıf drenaja sahip nemli alanlardan uzak durulmalıdır.

İyi su drenajı (yüzey ve iç drenaj) özellikle meyve çürüklüğü ve kırmızı kök çürüklüğünü kontrol etmede çok önemlidir. Bahçe kurulacak arazinin sürekli nemli kalmaya eğilimli düşük alanları var ise, kırmızı kök çürüklüğünün gelişeceği ilk yer burası olacaktır.

Toprağa kanal açmak, hendek yapmak, sırtlara dikim yapmak, dikim yastıklarını yükseltmek gibi uygulamalar kök bölgesinden fazlalık suların uzaklaştırılması için alınacak önlemlerdir. İyi havalanan organik maddece zengin topraklar iyi kök gelişimi için en uygun toprak tipidir. Toprak Ph sının 5.8 ile 6.5 arasında olması bitki gelişimi için uygun bir ortam yaratır.

Yer özellikleri

Direk güneş ışığına maruz kalan iyi hava dolaşımı olan bir yer seçilmelidir. Gölgeli alanlardan uzak durmalıdır. İyi hava hareketi ve gün ışığına direk maruz kalma, özellikle, yağmur veya sulamadan sonra yapraklar ve meyvelerin kurumasına yardımcı olmada çok önemlidir.

Meyve ve yaprakların daha hızlı kurumasını teşvik edecek olan herhangi bir uygulama birçok hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olacaktır. Güneye bakan yönler toprağın çabuk ısınması ve kuruması yanında meyvelerin erken olgunlaşmasını dolayısıyla erkenciliği teşvik eder.

Önceki yetiştiricilik tarihi

Seçilen arazi üzerinde önceden yetiştirilen ürünlerin hiçbirinin Verticillium solgunluğu göstermemiş olması gerekir. Eski bir çilek bahçesinin olduğu yere yeni çilek bahçesi kurulması düşünülüyorsa, kırmızı kök çürüklüğü veya siyah kök çürüklüğü geçmişi olmadığından emin olunmalıdır.

Genelde solanaceae veya diğer verticilliuma hassas ürünlerden sonra hemen çilek dikilmesi iyi bir uygulama değildir. Bu bitkiler domates, patates, biber, patlıcan, kavun, bamya, nane, ahududu, böğürtlen, krizantem ve gül dür. Şayet mümkünse seçilen yerde en az 3-5 yıl bu ürünlerin hiçbiri yetiştirilmemiş olmalıdır.

Ürün rotasyonu ve toprak fumigasyonu

Bir arazide aynı ürünün sürekli yetiştirilmesi hastalık ve zararlıların araziye iyice yerleşmelerine neden olur ve sonraki yıllarda hastalıkla mücadele için daha yüksek miktarlarda para ve emek harcamaya yol açar. Bundan dolayı ürün rotasyonuna dikkat etmelidir.

Her bahçe kurulum döneminde ayrı arazi parçaları seçilmelidir. Yeni çilek bahçesi kurulması düşünülen arazide son 5 yıl veya daha uzun süre çilek yetiştiriciliği yapılmamışsa veya yetiştirilen diğer ürünlerde Verticillium hastalığı görülmemişse, hastalık kontrolü için toprak fumigasyonu ihtiyaç değildir. Şayet önceden çilek bahçesi olan araziye yeniden çilek bahçesi kurulması isteniyorsa ya ürün rotasyonu yada toprak fumigasyonu uygulanmalıdır.

Rotasyonda arazi iyice sürülmeli ve en az 2 yıl Verticillium a hassas olmayan bitkiler dikilmelidir. Çoğu toprak kaynaklı patojen formu, toprakta birkaç yıl yaşayabilme yeteneğindedir. Mümkünse daha uzun süre çilek dikilmeden rotasyonu sürdürmek gerekir.

Uygun şekilde yapılan toprak fumigasyonu toprak kaynaklı hastalıkların kontrolüne büyük oranda yardım eder. Sürekli çilek bahçesi kurulan arazilerde çoğu ticari hastalık kontrol programında tavsiye edilir. Ürün rotasyonuna ilave olarak toprak fumigasyonunun kombine edilmesi çoğu başarılı yetiştiriciler tarafından kullanılan bir yöntemdir. Bununla birlikte kimyasal girişini azaltmayı tercih eden yetiştiriciler için ürün rotasyonu tek başına, genellikle, çoğu toprak kaynaklı hastalığın kabul edilebilir ölçüde kontrolünü sağlar.

Gübreleme

Gübreleme yaprak ve toprak analizine göre yapılmalıdır. Dikimden önce toprak analiz edilmeli ve gübreleme seviyesi ayarlanmalıdır. Dikimden önce araziye ahır gübrelemesi veya yeşil gübreleme yapılmalıdır.

Tavuk gübresi gibi kümes hayvanları gübresi fazla arzu edilmez. İçerdiği yoğun azot nedeniyle vejetatif gelişmeyi ve meyvelerde yumuşamayı teşvik eder. Her iki durum da hastalık oluşumunu arttırır.

Aşırı gübre, özellikle azot, kullanımından kaçınılmalıdır. Gübrelemede amaç ürün miktarını ve kalitesini arttırmaktır. Ancak aşırı azot yaprak sayısını arttırarak, yağmur ve sulamadan sonra meyvelerin ve yaprakların kuruma süresini uzatır. Bunun sonucu olarakta hastalıklar daha kolay ve hızlı gelişme imkanı bulur.

Yine fazla azot uygulaması ile daha hassas yapraklar ve yumuşak meyve oluşumu teşvik edilerek hastalıkların gelişmesi hızlandırılmış olur. Meyvelerin yumuşaması daha kolay meyve çürüklüğüne yakalanmayı sağlaması yanında depolama süresininde kısalmasına neden olabilir. Orta ve ağır topraklarda hasattan önceki dönemde, ilkbaharda, azot uygulamasından kaçınılmalıdır.

Çilekte Hasat

Çilek hasat dönemi açıkta veya örtü altında yetiştirilme durumuna ve bölgelere göre değişmektedir. Örtü altındaki yetiştiricilikte Kasım sonundan itibaren meyve alınmaya başlanılmakta ve 7-8 ay süreyle pazara çilek arz edilirken açıkta yetiştiricilikte bu süre Mart ortasında ilk ürün alınmaya başlanır ve süre 3-4 ay gibi daha kısa olmaktadır.

Çilekler en uygun olum zamanında toplanmalıdır. Tamamen kırmızı renk alan çilek olgunlaşmış demektir. Çilek fazla olgunlaştığı taktirde pazar değeri azalmakta ve nakliye zorlaşmaktadır. Genellikle çilekler sofralık olarak kullanılacak ise her iki günde bir toplanmalıdır. En uygun toplama zamanı sabahın erken saatleridir. Toplanan çilekler hemen gölge bir yere taşınmalıdır.

Taze olarak tüketilecek çilekler sap ve çanak yaprakları ile birlikte koparılmalıdır. Koparırken baş parmak ve işaret parmağı ile meyve sapı tutulur ve meyve çanak yapraklarının 1 cm kadar üstünden koparılır.

Çilekler +2 ve +5 °C'de 4 gün , 0 °C'de 8 gün muhafaza edilebilir.

Taze tüketim için ticari anlamda saklanacak olursa ideal sıcaklık +0.6 ile +1.1 °C arasında olmalıdır.

Çilekte meyvelerin sertlik durumu pazarlama açısından önemlidir. Sert çeşitler pazar ve endüstriye uygundur.

Çilek bahçelerinde yapılan en zor işlerden biri hasattır. Çünkü tek tek elle toplanması, üst üste gelmeyecek şekilde toplama ve ambalaj kaplarına konulması gerekmektedir. Çilekler renkleri kızarmış fakat sert durumdayken toplanmalıdır. Özellikle sabah erken saatlerde en geç saat 10’ a kadar toplama işi bitirilmelidir. Geç toplandığında sıcağın etkisiyle yumuşama başlar, yola dayanım azalır, çabuk bozulur.

Toplanan çilekler en fazla 2 kg lık ambalaj kaplarına konularak gölge bir yere getirilmelidir. Hasat sırasında çilekler saplarıyla koparılmalı ellerin temiz olmasına ve meyve kısmını ezmemeye dikkat etmelidir. Çilek setleri arasında belli bir sıra izlenerek hasat yapılmalıdır. Fazla olgunlaşmayı önlemek için mümkün olduğu takdirde her gün, değilse iki günde bir hasat yapılmasına çalışılmalıdır.

Hasatta zedelenmeyi önlemek bakımından bir taraftan toplama yaparken bir taraftanda ambalaj kaplarına yerleştirilmesi hem iş gücünü azaltacak hemde birkaç el değiştirmediği için çileklerin daha sağlıklı olmasını temin edecektir.

Ambalajda yarım, bir veya iki kiloluk karton veya plastik kapların kullanılması uygundur. Toplama sırasında temiz ve sağlam olanlar bir kutuya, yaralı bereli ve düzgün şekilde olmayanlar başka bir kutuya konularak sınıflandırılması yapılmalıdır. Toplanan ve ambalajlanan çileklerin kısa sürede pazara sevk edilmesi gereklidir.

• Çilek meyve türleri içerisinde meyvesi en hassas olanlardan biridir. Bu nedenle kısa zamanda bozulabilen ve hızlı tüketilmesi gereken bir meyvedir. Bu nedenle çileğin hasadı, ambalajı ve taşınmasında çok titiz davranmak gerekmektedir.
• Toplamada gecikme, meyvenin yumuşaması normal rengini kaybederek daha koyu renk alması ile anlaşılır.
• Uzak pazarlar için hasat meyvenin dörtte üçü kızardığı zaman yapılır. Derin dondurma ve gıda sanayi için çilekler tipik rengini aldıktan sonra hasat edilmelidir.
• Çilek hasadı için günün serin saatleri tercih edilmelidir. Genellikle sabah 8-10 arası en uygun saatlerdir. Hasat edilen meyveler en kısa zamanda serin, gölge bir yere taşınmalı, mümkünse hemen soğuk depoya konulmalıdır.
• Çilek zedelenmeye duyarlı olduğu için hasat ve sınıflandırma aynı anda yapılmalıdır.
• Ambalaj kaplarının altı ezilen meyve suyunun akabilmesi için mutlaka delikli olmalıdır. Aksi halde alt taraftaki meyveler hemen çürürler
• Çilek 0°C ve % 90-95 nem olan depolama şartlarında 5-7 gün depolanabilmektedir.