Sürme Hastalığı

Tanımı, Yaşayışı ve Hastalık Belirtileri

Sürme, memleketimizde kör, karadoğu, karamuk gibi isimlerle de anılan bir başak hastalığıdır. Sürme hastalığını iki etmen oluşturur, bunlardan biri Tilletia foetida diğeri ise T. caries’dir.

Bu türlerin hastalık belirtileri, biyolojileri ve mücadelesi birbirlerine benzemekte, ayrımları ise sporların (klamidospor) mikroskopta incelenmesi ile yapılmaktadır. T.foetida’nın sporları oval, düz ve kenarları kalın zarlıdır. T. caries’in sporları ise yuvarlak veya ovala yakın, üzeri bal peteği gibi desenli, kenarları düzgün dişlidir.

Buğday sürmesi enfeksiyonlarında ilk kaynak kör adı verilen hastalıklı tanelerdir. Hasat, harman sırasında ezilen bu kör tanelerden çıkan sporlar sağlam tanelere ve toprağa bulaşır. Bulaşık tohumlar ekildiğinde, uygun koşullarda, tohumla beraber, sporlar da çimlenir ve oluşturdukları hifle, tohumun genç sürgününü koleoptilden toprak yüzeyine çıkıncaya kadar enfekte ederler. Böylece bitki bünyesine giren misel, onunla birlikte sistemik olarak gelişir ve çiçek devresinde başağa kadar ulaşır. Burada çoğalır ve tanenin içi sürme sporlarıyla dolar.

Sürme hastalığının oluşmasında birçok etken (toprak sıcaklığı, toprak nemi, toprak tipi, besin maddeleri içeriği, çeşit, ekim derinliği, spor miktarı, fungusun fizyolojik ırkı gibi) söz konusudur. Bu etkenler içinde en önemlileri toprak sıcaklığı ve nemidir.

Toprakta sporların çimlenmesi için en uygun sıcaklık 5-15°C’dir. Hastalığın düşük sıcaklıkta çok görülmesi; buğdayın düşük sıcaklıkta gelişmesinin yavaş olması nedeni ile uzun bir süre enfeksiyonla karşı karşıya bulunmasından ileri gelmektedir. Tohum çimlenmesi sırasında toprak sıcaklığı yüksek ise (20°C) buğday çimi hızla gelişip, enfeksiyondan kurtulmaktadır.

Sürme sporlarının çimlenmesine, en uygun toprak nemi %23-30’dur. Çok kumlu ve çok killi topraklarda enfeksiyon az olmaktadır. Sürme sporlarının toprakta canlılıklarını 3-5 yıl sürdürebildikleri kaydedilmiş olmakla beraber, bu süre tarlanın işlenmesine, toprak nemlilik derecesine göre değişmektedir. Tohumlar üzerinde ve laboratuvar koşullarında 10-15 yıl canlılıklarını koruyabildikleri belirlenmiştir.

Hastalığa yakalanmış buğday bitkileri, başaklar süt olum dönemine gelinceye kadar ve daha uzun süre yeşil kalırlar. Hastalıklı bitkiler mavimsi-yeşil renkli olup sağlamlara göre daha hafif olduklarından dik durur (Şekil 45 a).

Buğday çeşitlerinin birçoğunda sürmeli başakların kavuzları açılarak kirli-gri renkte kör taneler görülür. Bazı çeşitlerde ise bu taneler dıştan hiç belli olmaz.

Bu nedenle pratik teşhis, kör tanelerin parmaklar arasında ezilmesi ile olur. Parçalanan kör tane içinden siyah-kahverenginde mantarın sporları çıkar (Şekil 45 b). Buğday sürmesi ürün kaybı yanında tohumluğun kalitesini düşürerek de zarara neden olabilmektedir.

Kör tanelerin ezilmesi ve parçalanması sonucu sağlam tanelere bulaşan sporlar, onların rengini ve kokusunu değiştirerek un kalitesini etkileyebilmektedir. Esmer renk alan unlarla beslenen insanlarda ve bulaşık tane ve saman yiyen inek, koyun ve kümes hayvanlarında sindirim sistemi bozukluklarının oluştuğu bildirilmektedir.

Buğdayda Sürme Hastalığının Mücadelesi

Kültürel Mücadele

Buğday ekim zamanı ile hastalık çıkışı arasında yakın bir ilişki vardır. Düşük sıcaklıklarda (5-15°C) bitki gelişimi yavaşlamakta, fakat sürme sporlarının çimlenmesi artmaktadır. Buna karşın toprak sıcaklığının yüksekliği sporların çimlenmesini olumsuz yönde etkileyerek, hastalığın çıkışını azaltmaktadır. Bu nedenle güzlük ekimler erken, yazlık ekimler ise geç yapılabilirse, hastalık daha az oranda kendini gösterir.

Tohumluğun selektör veya triyörlerden geçirilerek yabancı maddeler yanında sürmeli tanelerden temizlenmesi, hastalığın bulaşma kaynağını azaltma bakımından önemli olmakla beraber, sporların tohumlara bulaşması esas olarak harman sırasında meydana geldiğinden, hastalıkla mücadelede yeterli bir yol değildir.

Bu hastalığa karşı en iyi korunma çaresi dayanıklı çeşit yetiştirilmesidir. Ancak bu işlem süratli ve kolay çözümlenememektedir. Çünkü etmenin buğday çeşitlerini hastalandırma gücü bir birinden farklı ırkları bulunmaktadır. Ekolojik koşulların uygun olduğu yörelerde dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.

Kimyasal mücadele

Bu hastalıkla mücadelede en etkili yol tohum ilaçlamasıdır. Tohumluğun, yetiştirildiği tarladaki hastalık oranı ve sürme sporları ile bulaşıklılık derecesi ne olursa olsun, ilaçlanması gerekir. Çünkü tarlada çok az miktarda sürmeli bitki bulunsa bile, harman sırasında sporlar sağlam tohumlara bulaşır. Tohumlar ekim öncesi önerilen ilaçlardan herhangi biri ile metoduna uygun olarak ilaçlanır.

Kullanılacak ilaçlar ve dozları Ek 4’de verilmiştir.

Aktif madde adı ve oranı	Formülasyon tipi	Doz	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Güvenli olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Carboxin +Thiram %37.5+37,5	WP	150 g /100 kg tohum	-	7; M3
Carboxin +Thiram 205+205 g/l	FS	300 ml/100 kg tohum	-	7; M3
Maneb %80	WP	l50 g /100 kg tohum	-	0
Tebuconazole %2	WS	l50 g/100 kg tohum	-	3
Tebuconazole %2	DS	l50 g /100 kg tohum	-	3
Tebuconazole 60 g/l	FS	50 ml/100 kg tohum	-	3
Tebuconazole 120 g/l	FS	25 ml /100 kg tohum	-	3
Tolclofos-Methyl %50	WP	150 g /100 kg tohum	-	14
Tebuconazole+ Metalaxyl–M 30+20	FS	100 ml/100 kg tohum	-	3;4
Kontrollü olarak tavsiye edilenbitki koruma ürünleri
Difenoconazole %2	DS	100 g/100 kg tohum	-	3
Fluqiconazole 167 g/l	FS	450 ml/100 kg tohum	-	3
Kükürt+ Tebuconazole 70+4,5	WG	70 g /100 kg tohum	-	M2; 3
Prothioconazole+Tebuconazole 150+20 g/l	FS	50 g /100 kg tohum	-	3; 3
Geçici olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Prochloroz + Triticonazole 60+20	FS	l50 ml /100 kg tohum		3; 3
Triticonazole +Pyraclostrobin 80+40 g/l	FS	50 ml /100 kg tohum	-	3; 11