Patateste Virüs Hastalıkları

Patates bitkisinde görülen; Y, X , A, M, S ve Yaprak Kıvılrma Virüsleri ile İğ Yumru Virodinin belirtileri ve sayfanın en aşağısında damücadele yöntemleri aşağıda verilmiştir.

Patates yaprak kıvrılma virüsü (Potato leafroll polerovirus, PLRV)

Bu etmenin yol açtığı hastalık “Patates floem nekrozu” olarak da bilinir. Patates yaprak kıvrılma virüsü, tohumluk yumrularla ya da hastalıklı bitkilerde beslenen yaprak bitleri tarafından sağlıklı bitkilere bulaştırılır. En önemli vektörleri arasında Myzus persicae, M.ascalonicus, Neomyzus circuflexus, Aulacorthum solani, Macrosiphum euphorbiae ve Aphis nasturtii gibi yaprak biti türleri yer almaktadır.

PLRV, vektörü olan yaprak bitlerinde enfeksiyon yeteneğini uzun süre korur. PLRV özsu ile nakil olmaz ve mekanik olarak taşınmaz. Bulaşık tohumluk yumrular ve bitkiler en önemli virüs kaynaklarıdır.

Hastalığın bulunması ve büyük patates alanlarına salgın yapması virüsü taşıyan yaprak bitlerinin popülasyonuna bağlıdır.

Belirtilerin şiddeti çeşitlerin hassasiyetine, enfeksiyon zamanına ve çevre koşullarına göre değişebilir. Geç enfeksiyonlarda bitkide belirti gözlenmeyebilir. Bu durumda virüs hali hazırda enfeksiyon kaynağı olarak yumrularda bulunur. Virüsün çoğalması floem dokuda gerçekleşir. Hassas çeşitlerde bu dokular nekrotik hale gelir.

Primer enfeksiyonlarda ilk belirtiler bitkinin tepe yapraklarında görülür. Bu yapraklar sararır ya da hafifçe pembeleşir, yukarı doğru ve külah şeklinde içe kıvrılır. Alt yapraklar ise daha sonra kıvrılır, sararır ve pembeleşir. İleriki dönemlerde alt yapraklar ölür, üst yapraklar ise kloroz durumunu devam ettirir. Hastalıklı bitkiler genellikle bodur kalır (Şekil 30 a,b).

İkincil enfeksiyonlarda bitki bodurlaşır. Yaşlı yapraklar içe doğru kıvrılır, alt yapraklar dikleşir, deri gibi kalınlaşır, sertleşir ve ele alındığında kolaylıkla kırılır.

Bazı çeşitlerin yumrularında ağ nekrozlarına ve yumrunun gövde ile birleştiği yerde kahverengileşmeye yol açar. Bu da kaliteyi ciddi bir şekilde düşürür. Ağ nekrozu hasatta hafif olarak görülürken, depolama süresince daha da belirginleşir (Şekil 30 c).

Patates Y virüsü (Potato Y potyvirus, PVY)

Bu virüs tarafından oluşturulan hastalık “Şiddetli mozaik”, “Çizgi” ve “Patates damar bantlaşması mozaik” hastalığı isimleri ile bilinmektedir. Virüsün üç tane ırkı vardır.

Yaprak bitleri hastalığın vektörüdür. PVY’nin en az 30 tane yaprak biti vektörü vardır. En önemli vektörleri Şeftali yaprak biti (Myzus persicae) ve Patates yaprak biti (Aphis nasturti)’dir. Diğer etkin vektörler de sırası ile; Aphis fabae, Rhopalosiphum insertum, Macrosiphum euphorbiae'dir. Hastalığın kısa mesafe taşınması vektörü yaprak bitleri ile uzun mesafe taşınması ise bulaşık bitki materyali (tohum, yumru vs.) ile gerçekleşmektedir. Bunun yanısıra yaprakların birbirine teması ile de (mekanik olarak) taşınabilir.

PVY’nin konukçuları arasında Solanaceae familyasınasına ait birçok bitki türü ile bazı süs bitkileri (Dahlia, Petunia, Datura vs.) ve birçok yabancı ot türü yer almaktadır.

Enfekteli tohumluk patates yumruları virüsün başlıca bulaşma kaynağıdır. Hastalığın belirtileri virüsün ırkına, çeşitlerin hassasiyetine, enfeksiyon zamanındaki bitkinin yaşına ve çevre koşullarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Hastalığın belirtileri genel olarak düzensiz mozaik ve koyu yeşil lekeler, ileri safhalarda ise bitkinin tepe yapraklarında kıvrılmalar şeklinde kendini gösterir (Şekil 31 a). Yapraklar gevrek bir hal alarak dokunulduğunda kolaylıkla sapa bağlı yerden kopar. Alt yapraklar ise nekrotikleşip gövdeye asılı kalır (Şekil 31 b). Bitkide gelişme geriliğinin yanı sıra yumru tutumunda azalma diğer simptomlar arasında yer alır.

Enfekteli üretim materyalinden alınan yumrulardan gelişen bitki yaprakların alt kısmında damar nekrozu gözlenir (Şekil 31c). Bu kahverengileşme bazen çeşide bağlı olarak sonradan siyah bir görünüm alır. Bitkiler geç dönemde enfekte olduklarında yukarıda bahsedilen belirtiler bariz olarak görülmeyebilir. Ancak virüs yumruları hali hazırda enfekte etmiştir

Enfekteli yumrularda genel olarak herhangi bir belirti görülmeyebilir. Ancak virüsün bazı ırkları bazı patates çeşitlerin yumrularında nekrotik belirtilere neden olabilmektedir (Şekil 31 e, f). Bu nekrotik belirtiler depolama esnasında daha da artmaktadır.

Patates X virüsü (Potato X potexvirus, PVX)

Patates X virüsü (PVX); patateste “Patates latent”, “Patates beneklenme” ve “Patates latent mozaik” hastalıklarına neden olmaktadır.

PVX mekanik olarak, yaprakların birbiri ile teması, kullanılan alet- ekipman, patates böceği ve bazı çekirge türleri gibi ısırıcı çiğneyici ağız yapısına sahip böcekler ile kolaylıkla taşınabilmektedir. Virüs ayrıca enfekteli yumrular ile taşınabilmektedir.

Tohumluk patates üretimlerinde ilk yıl meydana gelen enfeksiyonlar da virüs genellikle birçok çeşitte belirti oluşturmaz, ancak yumrulardaki bulaşıklık oranı artar. Enfekteli bu yumrular herhangi bir belirti göstermez.

PVX, bazı hassas patates çeşitlerinde, yapraklarda klorotik lekelenmeler ve renk değişimine sebep olur (Şekil 32). Bu virüs PVY ya da PVA ile birlikte karışık enfeksiyon oluşturduğun da şiddetli “Rugoz mozaik” hastalığına yol açar. Bu tür enfeksiyonlarda verim kaybı artar. Virüsün bazı patates çeşitlerinde şiddetli yaprak ve yumru nekrozuna yol açarak bitkiyi öldürebilir.

Üretim sezonu boyunca meydana gelen enfeksiyonların oluşturduğu belirtiler, yüksek sıcaklıklarda maskelenir. Virüsün diğer konukçuları arasında domates ve tütün bitkileride yer almaktadır.

Patates A virüsü (Potato A Potyvirus, PVA)

Patates A virüsü (PVA)’nün neden olduğu hastalık “Hafif mozaik” olarak adlandırılır. Virüs bazı yaprak biti türleri ile taşınmaktadır. En önemli yaprak biti türleri arasında Şeftali yaprak biti (Myzus persicae) ve Patates yaprak biti (Macrosiphum euphorbiae) yer almaktadır. PVA mekanik olarak taşınabilmesine rağmen, stabil bir virüs olmadığından tarlada yayılması önem arz etmemektedir.

PVA’nın genel belirtileri yapraklarda oluşturduğu hafif mozaik ve beneklenmelerdir (Şekil 33). Bu virüs bazı çeşitlerde yapraklarda klorotikleşmeye ve bazılarında ise normale göre daha koyu renk oluşumuna sebep olabilmektedir. Bulaşık bitkilerin yaprak kenarları dalgalı görünür; yapraklar parlak ve hafifçe kıvrık olur. Yumrularda ise genelde belirti görülmez. Belirtiler yüksek sıcaklıkta maskelenir.

Patates M virüsü (Potato M carlavirus, PVM)

Patates M virüsü (PVM) yaprak bitleri ile taşınmaktadır. Bu virüsün en etkin vektörü Myzus persicae’dır. Bunun yanı sıra Aphis frangulae, A. nasturtii ve Macrosiphum euphorbiae ile de taşınabilmektedir.

Virüsün bazı ırkları ise yaprak bitleri ile taşınamamaktadır. Vektör ile taşınmasının yanı sıra, PVM mekanik inokulasyon ve aşılama ile de nakledilebilmektedir. Tohum ve polen ile taşınmamaktadır. Virüs hastalıklı bitki bünyesinde sistemik olarak bulunmaktadır. Bu nedenle bu tür bitkilerden elde edilen yumrular PVM ile enfekteli olmaktadır.

Bu virüse özgü tipik belirtiler bulunmamaktadır. Ancak bazı duyarlı patates çeşitlerinde; yapraklarda hafif beneklenme, mozaik, klorotik lekeler, kıvrılmalar ve bitkide bodurlaşmalara neden olmaktadır. Hastalık belirtilerinin şiddeti virüsün ırkına, çeşidin hassasiyetine ve çevre faktörlerine göre değişkenlik göstermektedir.

Patates S virüsü (Potato S carlavirus, PVS)

Patates S virüsü (PVS)’nün bazı ırkları yaprak bitleri (Aphis nasturtii, Myzus persicae) ile taşınırken diğer ırkları taşınamamaktadır. Virüs bitkiler arasındaki temasla, mekanik olarak ve enfekteli yumrular ile taşınabilmektedir. Tohumla taşınmamaktadır. Patates S virüsünün doğal konukçuları patates, pepino ve bazı yabancı otlardır.

Hastalık belirtileri virüsün ırkına, çeşidin duyarlılığına ve çevre faktörlerine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Virüs bazı duyarlı patates çeşitlerinde yaprak kenarında dalgalanmalara, yüzeyinde pürüzlenmelere neden olur. Bu virüsün şiddetli bir ırkı ile bazı duyarlı patates çeşitinin enfeksiyonu sonucu yapraklarda beneklenme, bronzlaşma ve küçük nekrotik lekeler oluşur.

Patates İğ Yumru Viroidi (Potato spindle tuber pospiviroid, PSTVd)

Potato spindle tuber pospiviroid (PSTVd, Patates iğ yumru viroidi), tarafından oluşturulan belirtiler ırk tipine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. PSTVd, bitkiler arasındaki fiziksel temas ve kullanılan alet-ekipman yardımı ile enfekteli bir bitkiden diğerine mekanik olarak kolaylıkla taşınabilmektedir. Bunun yanı sıra, PSTVd’nin taşınmasında en önemli yol bulaşık yumrulardır. Polen ve gerçek tohumla da taşınan etmen, tohumdaki enfeksiyon yapabilme özelliğini uzun bir süre koruyabilmektedir.

PSTVd’nin patateste oluşturduğu belirtiler viroidin ırkına, patates çeşidine ve çevre koşullarına göre değişmektedir. Patates bitkilerinin yapraklarında kırışıklık, epinasti, cılızlaşma, dikleşme ve normalden daha koyu yeşil renklenmeler dikkat çekicidir.

Enfekteli patates yumrularında genellikle boyuna iğ biçiminde uzama, topuz şeklinde şişkinlikler ve nekrozlar gözlenmektedir (Şekil 34 a, b). Yumru üzerinde bu belirtilerin yanı sıra çatlaklar ve normalden daha derin göz oluşumu tipiktir.

Enfeksiyonun ilerleyen dönemlerinde patates bitkisinde bodurlaşma ve boğum aralarında kısalmalara neden olmaktadır.

Patates virüs hastalıkları ile mücadele

• Tohumluk sertifikasyon programlarının uygulandığı, virüs hastalıklarından ari (uygun metotlar ile testlenmiş) üretim materyali kullanılmalıdır
• Vektör yoluyla taşınmanın önüne geçilmesi için ilgili Zirai Mücadele
• Teknik Talimatında yer alan önlemler ivedilikle alınmalıdır.
• Patates yumruları kesilmeden ekilmelidir. Ancak böyle bir mecburiyet varsa, yumruyu kesmede kullanılan aletler her defasında bazı kimyasallar (Trisodyum fosfat, Klorin dioksit, Kalsiyum hidroksit ve Hipoklorit vs.) ile dezenfekte edilmelidir.
• Alternatif konukçu bitkilerin ekim/dikiminde vektörlerin virüsü nakledemeyeceği mesafelerde olmasına dikkat edilmelidir.
• Patates tarlalarının içinde ve çevresinde yer alan virüs konukçusu yabancı otlar temizlenmelidir.
• Dayanıklı ya da tolerant çeşitler tercih edilmelidir.
• Tarla kontrollerinde 4-5 yapraklı dönemden itibaren incelemeler yapılarak, hastalık belirtisi gösteren veya bulaşık olduğu tahmin edilen bitkiler sökülerek imha edilmelidir.