Elma, Armut ve Ayvada Akarlar

Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli

Akarlar, genellikle 0.5 mm’den küçük olup çıplak gözle zor görülürler. Vücutları yumurta veya armut şeklindedir. Vücutlarında değişik şekil ve büyüklükte kıllar, dikenler ve tüyler bulunur. Akar yumurtaları sıcaklığa bağlı olarak 2-9 günde açılır.

Yumurtadan çıktıktan sonra sırasıyla bir larva ve iki nimf dönemi (protonimf ve deutonimf) geçirerek ergin olur. Larvaları 3 çift, nimf ve ergin dönemleri ise 4 çift bacaklıdır. Akarların yapraklardaki yoğunluğu haziran ayından itibaren artmaya başlar, temmuz-ağustos aylarında en yüksek seviyeye ulaşır, daha sonra giderek azalır.

Mevsimin sıcak ve kuru olması Akarların hızlı artmasına, yağışlar ise popülasyonun azalmasına neden olur. Akarların üreme gücü oldukça yüksektir.

Akdiken akarı [Tetranychus viennensis Zacher (Tetranychidae)]

Yaz dişileri oval şekilli, kırmızı-bordo renkli ve tombuldur. Kış dişileri parlak kırmızı renklidir.

Sırtındaki kıllar diken gibi çıkar ve kılın çıktığı yer beyaz bir kabarıklık yapar (Şekil 40a). Larva ve nimfler yeşilimsi-gri renklidir (Şekil 40b). Erkek bireyler yeşilimsi sarı renkli olup, sırtının iki yanında siyah benekler bulunur ve sadece yazın görülür.

Soğukların gelmesi ve yaprakların dökülmeye başlamasıyla ölürler. Göğüs kısmı geniş, karın kısmı ise geriye doğru sivridir. Ayrıca, erkekler dişilerden daha küçük ve hareketlidir.

Yumurtaları bilye şeklinde, şeffaf ve açılmasına yakın sarımsı krem renklidir. Larvaları yuvarlak şekilli ve şeffaftır. Yapraklarda çok yoğun ağ örerler.

Akdiken akarı kışı döllenmiş dişi halinde geçirir. Çiftleşen dişiler, iklim koşullarına bağlı olarak genellikle eylül veya ekim aylarında kışlağa çekilir. Önce ağaçların yaşlı kabuk altlarına ağaç çatlaklarına ve eski koşnil kabukları içine yerleşirler. Ancak çoğu kışı geçirmek için toprak içinde 5-10 cm derine iner ve toprak içindeki boşluklara gruplar halinde yerleşirler. Bulundukları boşlukta ağ örerler ve ağlar arasında kışı geçirirler.

Akdiken akarı beslenmek için nisan ortasından itibaren kışlaklarını terk edip yapraklara geçer (Şekil 41) ve mayısın ilk haftasında yumurta bırakmaya başlar. Yumurtalarını damar boyunca yaprağa bırakırlar.

Bir dişi 60-120 yumurta bırakır. Yumurtalar 5-7 gün içinde açılır. Yılda 9-10 döl verir.

İkinoktalı kırmızıörümcek [Tetranychus urticae Koch. (Tetranychidae)]

Erginlerin rengi genel olarak yeşilimsi sarı veya kahverengimsi yeşil, ancak kışlayan dişilerde portakal rengi veya kiremit kırmızısıdır. Vücudun iki tarafında siyah büyük birer benek bulunur. Bu benekler çeşitli şekillerde olabilir ve nadiren arka uca doğru yayılır. Vücut kılları oldukça belirgin olup, deri üzerinden tek tek, diken gibi çıkar.

Dişilerin vücudu yuvarlakçadır (Şekil 42a). Erkekler dişiden daha küçük ve hareketli olup, karın kısmı, geriye doğru sivrilir. Kışı geçirecek dişiler portakal veya kiremit rengini alır.

Yumurtaları inci tanesi gibi beyazımsı, şeffaf ve tamamen yuvarlaktır. Açılmaya yakın koyulaşarak parlak sarı-yeşil bir renk alır. Yeni çıkan larva renksizdir, üzerinde hiç benek yoktur. Beslenmeye başladıktan sonra sırtının sağ ve solunda benekler belirir (Şekil 42b).

İkinoktalı kırmızıörümcek, kışı döllenmiş dişi olarak gövdelerde, ağaç kabuklarının altında, ağaçların çatlak ve yarıklarında, dökülmüş yaprak ve kabuk parçalarında ve yabancı otlarda uyuşuk halde geçirir. Erginler, martın ilk haftasından itibaren kışlama yerlerinden çıkmaya başlar.

Yaprakta çok yoğun ağ örer, bir yaprak üzerinde zararlının tüm biyolojik dönemlerini bir arada görmek mümkündür. Dişiler beslendikleri yaprakların alt yüzüne tek tek olmak üzere 100-200 yumurta bırakır. Yılda 10-21 döl verir.

Avrupa kırmızıörümceği [Panonychus ulmi Koch. (Tetranychidae)]

Dişiler, koyu kırmızı renkli, yuvarlakça dolgun vücutludur. Sırt kıllarının çıktığı yer beyaz daire şeklinde olup bombelidir (Şekil 43a). Erkekleri pembemsi gri renklidir ve karın kısmı geriye doğru sivrilir. Yumurtaları kiremit kırmızısı renkte ve soğan biçimindedir. Yumurtanın üzerinde bir sap bulunur ve yumurta üzeri yukarıdan aşağı doğru ince çizgilidir (Şekil 43b).

Larvaları parlak kırmızı renklidir. Bu kırmızıörümcek türü ağ örmez. Avrupa kırmızıörümceği, kışı döllenmemiş yumurta halinde ağaçların dal ve sürgünlerinde özellikle gözlere yakın yerlerde geçirir. Zararlının döllenmiş yumurtalarından sadece erkek bireyler, döllenmemiş yumurtalarından ise hem erkek hem de dişi bireyler meydana gelmektedir. Kışlık yumurtaların açılması bir ay devam eder. Ancak ilk 15 gün içinde yumurtaların çoğu açılır. Nisan başından itibaren yumurtadan çıkan larvalar taze sürgün ve yapraklara saldırır (Şekil 44). Larvalar ilkbaharda 28 günde, yazın ise 15 günde ergin olur.

Erginler, mayıs ayından itibaren yumurtalarını yaprak altlarına bırakır. Yumurtalar ilkbaharda 9 günde, yaz aylarında ise 3 günde açılır. Kışlık yumurtalarını temmuz sonlarından itibaren genç dalların koltuk altlarına veya meyve buketi ile odun gözü etrafına bırakır. Bu yumurtalar açılmadan kışa girer. Yılda 8-9 döl verir.

Meyve kahverengiakarı [Bryobia rubrioculus (Scheuten) (Tetranychidae)]

Erginler kırmızı, kahverengi ve yeşil karışımı renklidir. Üstten bakıldığında sırtı düz ve karın kısmı şişkindir. Vücut kıllarının yaprak şeklinde oluşu bu türe özgüdür. Ön bacakları diğer kırmızıörümceklere göre çok uzundur (Şekil 45). Erginleri daha çok bir ve iki yıllık dallar üzerinde bulunur ve yapraklarda ağ örmez. Erkek birey yoktur.

Döllenmeden çoğalırlar. Yumurtaları bilye şeklinde ve kırmızı renkte olup, üzeri hafif beyaz mumludur. Dal çatallarında ve sürgün boğumlarında kırmızı kümeler halinde bulunurlar. Bu nedenle yumurtalarından kışın kolayca tanınır. Larvalar yuvarlak şekilli ve kırmızı renklidir.

Meyve kahverengiakarı, kışı yumurta halinde geçirir. Kış yumurtalarını çoğunlukla 1-2 yıllık dallar üzerine bırakırlar. Yumurtaları odun ve meyve tomurcukları etrafında, yaprak gözleri civarında görülür. Yoğunluğun çok olduğu yıllarda yumurtalarını kalın dallara ve hatta ağaç gövdelerine de bırakırlar. Bu durumda dallar pas rengini alır.

Kış yumurtaları hava koşullarına göre mart sonu ve nisanın ilk günlerinden itibaren açılmaya başlar ve mayısa kadar bir ay boyunca devam eder. Nisan sonuna kadar kış yumurtaları çoğunlukla açılmış olur. Yumurtadan çıkan larvalar yapraklarda beslenir.

Ergin dönemini bir ve iki yıllık dallar üzerinde geçirir. Bu özellik Meyve kahverengiakarı’na özgü bir davranıştır. Kış yumurtalarını temmuz ortasından itibaren dallara bırakmaya başlar. Bu yumurtalar yaz içinde açılmaz, açılması için üzerinden bir kış geçmesi gerekir.

Bu akarın ilk dölleri yalnız yaz yumurtası bırakır. Bu yumurtalar yaz ayları içinde açılır. Son döller tamamen kış yumurtası, aradaki döller hem yaz hem de kış yumurtası bırakır. Bunun için ağaçta hem yaz hem de kış yumurtası bir arada bulunur. Yaz yumurtası yapraklara, kış yumurtası dallara bırakılır. Eylül sonu ve ekimde son erginler de ölür. Ağaçta yalnız kış yumurtaları kalır. Yılda 3-4 döl verir.

Yassıakar [Cenopalpus pulcher (Canestrini & Fanzago) (Tenuipalpidae)]

Erginler, kışın tomurcuklarda veya tomurcukların arasındaki sürgün boğumlarında kümeler halinde bulunur. Renklerinin kırmızı oluşu ile kolaylıkla tanınırlar. Dişilerde vücut oval ve yassı yapılı olup, kiremit veya koyu kırmızı renktedir (Şekil 46). Kış dişileri yaz dişilerinden daha koyu renktedir. Yaz dişilerinde vücut açık kırmızı renkte ve siyah lekelidir. Sırtında vücudu enine ikiye bölen belirgin bir çizgi vardır. Sırttaki kıllar kısa ve diken gibidir. Bacakları kısa, boğumları küttür. Erkeklerin vücudu ince ve karın kısmı uzun; rengi daha açık kırmızıdır. Kış aylarında erkeklerine rastlanmaz. Yumurtaları uzunca oval, ön tarafı basık fıçı şeklinde ve kiremit kırmızısı renktedir.

Diğer kırmızıörümcek türlerinden çok daha yavaş hareket ederler. Yaprakta çok az ağ örerler. Yassıakar, kışı döllenmiş dişi olarak meyve ağaçlarının 2-3 yıllık dallarının çiçek buketi, odun ve meyve gözleri etrafında, tomurcukların arasında veya üzerinde geçirir. Bu tür kışı açıkta ve ince dallar üzerinde ergin olarak geçirme özelliği ile diğer türlerden ayrılır. Kar ve dondan zarar görmezler. Kışın 25-125’lik gruplar halinde bir arada bulunur. Bu gruplar dalda kırmızı bir leke gibi görülür. Erginler nisan ortasından sonra yumurta bırakmaya başlar. Kışı geçiren dişiler ilk yumurtalarını dal üzerinde odun gözünün etrafına ve altına bırakırlar. Daha sonra yapraklara geçer ve alt yüzünde damarlar boyunca yumurta bırakır. Yumurtalar mayıs sonu veya haziranın ilk haftasından itibaren açılmaya başlar. Sonbaharda çiftleştikten sonra erkekleri ölür. Yapraklar dökülünce ekimden itibaren dişiler dallara çekilmeye başlar. Yılda 4-5 döl verir.

Ülkemizde bu türlerin dışında Tetranychus atlanticus McGregor ve Bryobia praetiosa Koch (Acarina: Tetranychidae) da meyve ağaçlarında tespit edilmiş olup, ekonomik öneme sahip değildirler.

Akarlar, bulundukları konukçuların yapraklarından bitki özsuyunu emerek zararlı olurlar ve zehirli maddeler salgılarlar. Bunun sonucu, yapraklarda önce beyaz, sonra sarı kahverengi lekeler meydana gelir ve daha sonra bu lekeler birleşerek yaprağın kuruyup dökülmesine, dolayısıyla önemli derecede ürün kaybına neden olurlar.

Avrupa kırmızıörümceği ve Meyve kahverengiakarı çiçeklerin çanak yapraklarını ve buketlerdeki taze yaprakları emerek sararttığından, bahçe yanmış gibi görünür. Şiddetli zarara uğrayan meyve ağaçlarında yapraklar gümüşi bir renk alır, meyve gözleri iyi gelişemez ve bu nedenle pişkin gözler az olur. Sürgünler de yeterince pişkinleşmediğinden kış donlarından zarar görür.

Yassıakar, ilkbaharda açılan tomurcuklara saldırarak onları zayıflatır. Meyve tutumunu önler. Meyveler renksiz ve kalitesiz olur. Gelecek yılın meyve gözleri normal teşekkül edemez. Pişkin gözler az olur. Meyve verimi yıldan yıla düşer. Yaprakta damarlar boyunca renk bozulması başlar, grimsi kırmızı görünüm damar boyunca yayılır. Bu akarlardan en önemlileri P. ulmi, T. viennensis ve T. urticae’dir. Ülkemizin meyvecilik yapılan her bölgesinde yaygın olarak bulunurlar.

Predatörleri

Avcı akar ve böcekler zararlı akarların tüm dönemlerine saldırarak onları baskı altında tutabilmektedirler. Ülkemizde tespit edilen Akarların predatörleri aşağıda verilmiştir.

Phytoseiidae (Acarina) familyasına ait predatörleri

• Typhlodromus spp. Phytoseiulus spp.
• Euseius finlandicus (Oudemans) Kampimodromus aberrans (Oudemans)
• Amblyseius potentillae (Garman) Amblyseius barkeri (Hughes)
• A. agrestris (Karg) A. ornatus Athias-Henriot
• A. aurescens Athias-Henriot A. obtusus (Koch)
• A. andersoni (Chant) A. bicaudus Wainstein
• A. graminis (Chant) A. tenuis (Westerboer)
• Paraseiulus soleiger (Ribaga) Paraseiulus erevenicusa Wainstein et Arutunjan
• P. subsoleiger Wainstein P. ameliae (Ragusa and Swirski)
• Anthoseius recki (Wainstein) Amblydrcmella sternlichti (Swirski and Amitai)

Diğer predatörleri

• Atractotomus mali (Meyer) Hem.: Miridae
• Malacocoris chlorizans (Panzer) Hem.: Miridae
• Deraecoris lutescens Schilling Hem.: Miridae
• D. serenus (Douglas & Scott) Hem.: Miridae
• Phytocoris longipennis Flor Hem.: Miridae
• P. femoralis Fieber Hem.: Miridae
• P. tristis Linnaeus Hem.: Miridae
• Orius spp. Hem.: Anthocoridae
• Anthocoris sibiricus Reuter Hem.: Anthocoridae
• Stethorus punctillum Weise Col.: Coccinellidae
• S. gilvifrons (Mulsant) Col.: Coccinellidae
• Therodiplosis persicae Kieffer. Dip.: Cecidomyiidae
• Scolothrips longicornis Priesner Thy.: Thripidae
• S. latipennis Priesner Thy.: Thripidae
• Chrysoperla carnea (Stephens) Neu.: Chrysopidae

Elma, Armut ve Ayvada Akarlar Mücadelesi

Kültürel Önlemler

Kışın veya ilkbaharda yapılan toprak işlemesi ile 20-25 cm derinlikteki bireyler ölmektedir.

Biyolojik Mücadele

Akarların biyolojik mücadelesinde, yukarıda adı geçen faydalılardan Phytoseiidae familyasından türler ile Stethorus longicornis, S. punctillum ve S. gilvifrons önemli rol oynamaktadır. Bu türlerin doğada korunması, etkinliklerinin artırılması, bulunmayan yerlere bulaştırılması ve kitle halinde üretilip salınması suretiyle biyolojik mücadele yapılır. Mücadele programları, özellikle Phytoseid’leri koruyacak şekilde planlanmalıdır.

Kimyasal Mücadele

İlaçlama zamanı

Akarlara karşı özel olarak kış mücadelesi önerilmemektedir. Ancak kabuklubit ve koşnillerin bulunduğu meyve bahçelerinde yapılacak kış mücadelesi, Avrupa kırmızıörümceği ve Meyve kahverengiakarı’nın kış yumurtaları ile Yassıakar’ın kışlayan ergin popülasyonunu da düşürür.

Mayıs ayından itibaren, 100 yaprakta periyodik olarak yapılacak sayımlarda, Akdiken akarı, İkinoktalı kırmızıörümcek ve Avrupa kırmızıörümceği sayısının yaprak başına ortalama 8-10 adet birey olması durumunda ilaçlama yapmak gerekir. Kontroller ilk ilaçlamadan sonra 15’ er gün aralıklarla Ağustos sonuna kadar sürdürülmeli ve yoğunluk görüldüğü takdirde ilaçlama yapılmalıdır.

Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları aşağıda verilmiştir.

Elma, Armut ve Ayvada Akarlar İçin Kullanılabilecek İlaçlar

Etkili madde adı ve oranı (%)	Formülasyon tipi	Doz (100 litre suya)	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Güvenli olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Clofentezine 500 g/l	SC	20 ml (elmada kışlayan yumurta- lara karşı)	28	10A
Etoxazole 110 g/l	SC	25 ml (elmada Avrupa kırmızı örümceği panonychus ulmi’ye karşı)	14	10B
Hexythiazox 50 g/l	EC	50 ml (elmada Avrupa Kırmızı Örümceğine karşı)	7	10A
Fenpyroximate 50 g/l	SC	50 ml (elmada Avrupa kırmızı örümceğine karşı	14	21
Spirodiclofen 240 g/l	SC	30 ml (elmada Avrupa kırmızı örümceğine karşı) 25 ml elmada akdiken akarı	14	23
Kontrollü olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Kükürt %80	WP	400 g Meyveağacı akarları	7	M2