Domates Güvesi [Tuta Absoluta]

Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli

Ergin ince uzun, 6 mm boyda, kanat açıklığı yaklaşık 10 mm’dir. Ön kanatları dar, gümüşi gri kahverengimsi olup üzerinde karakteristik irili ufaklı siyahımsı noktalar
bulunur. İplik şeklinde antene sahiptir (Şekil 1a). Yumurta, ortalama 0.4 mm uzunluğunda ve 0.2 mm genişliğinde silindirik, krem, açık sarı renklidir (Şekil 1b).
Yumurtadan çıkan larva beyazımsı krem renkli, başı siyahtır (Şekil 1c). Dört larva dönemi geçirir. Birinci dönem larva 0.9 mm uzunluğunda iken dördüncü dönemde 8 mm’ye ulaşır.

Olgunlaşan larvanın başı kahverengi, vücut rengi yeşil olup, prothoraksta bulunan koyu renkli ince bant ayırt edici önemli bir özelliğidir. Dördüncü dönemde larvanın vücudunun üstü pembemsidir (Şekil 1 d, e). Pupa 6 mm boyunda, açık kahve renklidir (Şekil 1 f).

Akdeniz iklimine sahip yerlerde hızla çoğalan zararlı seralarda yılda 10-12 döl verebilir. Çevre koşullarına bağlı olarak bir dölünü 29-38 günde tamamlar. Ülkemizde 1000 metreyi aşan yüksekliklerde de görülür. Kelebekler, geceleri aktiftirler ve gündüzleri yaprakların arasında saklanırlar. Yumurtalarını, genellikle yaprak altına, tomurcuk ve
olgunlaşmamış yeşil domates meyvelerinin çanak yapraklarının altına bırakır. Bir dişi yaşamı süresince 120-260 adet yumurta bırakabilir. Yumurtalar 4-5 gün içinde açılır.
‍

Dört larva dönemi geçirir. Larva dönemi 13-15 gün sürer. Larva çevre koşullarına bağlı olarak toprakta ya da bitkide açtığı galerilerde bir kokon içinde pupa olur. Pupa dönemi 9-11 gün sürer. Kışı yumurta, pupa veya ergin olarak geçirir. Orta Anadolu Bölgesinde açık alan domates yetiştiriciliğinde iklim koşullarına (ortalama sıcaklık 25°C) bağlı olarak ilk erginler mayıs ayının son haftası- haziran ayının ilk haftasında görülmektedir. Yılda 3-4 döl veren zararlı birinci dölünü 30- 34 gün, ikinci dölünü 30, üçüncü dölünü 29-36 ve dördüncü dölünü ise 48 günde tamamlar. Orta Anadolu Bölgesinde kışı geçirememektedir.

Marmara Bölgesinde ilk erginler mayıs ayının ilk haftası (14,9°C sıcaklık % 80 nem) ya da son haftasında (19,3°C sıcaklık %72 nem ) çıkış yapar. Yumurta dönemi 4-9 gün, larva dönemi 9-15 gün, pupa dönemi ise 8-17 gün sürer. Bu bölgede en kısa döl süresi 25 gün olup, yılda 4-5 döl verir. Kışı pupa döneminde toprakta geçirir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ilk erginler mart ayının sonunda (8-12°C sıcaklık ve %62-75 nem) görülür. Zararlının en kısa döl süresi 31 gün olup, yılda 5 döl verir. Kışı pupa olarak toprakta geçirir.

Zarar potansiyeli çok yüksek olan bu tür açık alan ve örtüaltı domates yetiştiriciliğinde ana zararlı konumundadır. Larvaları domates bitkisinin kök hariç tüm kısımlarında ve her döneminde zarar verir. Yumurtadan çıkan larva; meyve, yaprak, sap ve gövdeye girerek beslenmeye başlar. Larva domatesin yapraklarında iki epidermis arasında galeriler açarak beslenir.

Larvanın yaprakta açtığı galeriler geniş olup şeffaf boşluklar şeklinde kendini belli eder. Bu galeriler daha sonra nekrotik kahverengi lekelere dönüşerek kurur. Yaprakta ve meyvede açılan galerilerde zararlının siyah renkli talaş şeklinde pisliklerini görmek mümkündür. Bitkinin yeşil aksamında açılan galeriler nedeniyle bitki tamamen kuruyabilir. Zararlı olgunlaşmamış domates meyvelerinde çanak yaprakların altından giriş yapar.

Zararlının meyvede açtığı galerilerin görüntüsü düzensiz olup, galeriler meyvenin her tarafında görülebilir. Zarara uğrayan meyve pazar değerini yitirmekte, ayrıca meyvede açılan galerilere sekonder mikroorganizmaların yerleşmesiyle çürümeler meydana gelir (Şekil 2 a,b, c, d,e, f).

Zararlı yoğun populasyonlarda, domateste %50-100 ürün kayıplarına yol açabilir. Zararlının tüm biyolojik dönemleri domates meyvesi üzerinde bulunabildiğinden bir yerden diğer yere domates meyveleri, fide, taşıma materyalleri ve araçları ile taşınır.

Konukçuları

Zararlının ana konukçusu domatestir. Domates dışında patlıcan, patates (sadece yeşil aksamda), altınçilek pepinoda beslendiği belirlenmiştir. Yabancıotlardan köpek üzümü (Solanum nigrum), tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis L.) sirken (Chenopodium sp.), şeytan elması (Datura stromonium), Fener otu (Physalis angulata), Horozibiği (Amaranthus viridis), Kanyaş (Sorghum halepense) ve Domuz pıtrağı (Xanthium strumarium) beslendiği saptanmıştır.

Doğal Düşmanları

Domates güvesinin ülkemizde saptanan doğal düşmanları aşağıda verilmiştir.

Predatörler

• Nesidiocoris tenuis Reut.
• Macrolophus melanotoma (Costa)
• Macrolophus costalis Fieber
• Macrolophus pygmaeus (Rambur)
• Dicyphus (Dicyphus) eckerleini Wagner
• Dicyphus(Dicyphus) josifovi Rieger
• Dicyphus (Dicyphus) errans (Wolff)
• Deraecoris serenus (Douglas & Scott)
• Nabis punctatus Costa
• Orius spp.
• Geocoris megacephalus (Rossi)
• Adonia variegata (Goeze)
• Coccinella septempunctata L.
• Coccinella undecipunctata L.
• Oenopia (Synharmonia) conglobata L.
• Scymnus spp.
• Chrysoperla carnea (Stephens)

Parazitoitler

Yumurta parazitoiti

Trichogramma euproctidis Girault

Larva parazitoiti

• Bracon hebetor (Say)
• Bracon hebetor (Say)
• Bracon didemie Beyarslan
• Apanteles sp.
• Pteromalis intermedius (Walker)
• Closterocerus clara (Szelenyi)
• Ratzeburgiola christatus (Ratzeburg)
• Ratzeburgiola incompleta Boucek
• Baryscapus bruchaphagi (Gahan)
• Brachymeria secondaria (Ruschka)
• Hockeria unicolor (Walker)

Larva -pupa parazitoiti

Campoplex sp

Domates Güvesi Mücadelesi

Kültürel Önlemleri

• Zararlı ile bulaşık fideler kullanılmamalı,
• Zararlı ile bulaşık yaprak, meyve ve bitkiler üretim alanından uzaklaştırılmalı ve imha edilmeli,
• Üretim alanı ve çevresinde zararlıya konukçuluk edebilecek özellikle Solanaceae familyasına ait yabancı otlarla mücadele edilmeli,
• Zararlının larva ve pupası tarlada kalan bitki artıklarında yaşamını sürdürebileceğinden bulaşık alanlarda hasat sonrası bitki artıkları imha edilmeli,
• Ürün münavebesi (Solanaceae familyasına bağlı olmayan ürünler yetiştirilmeli) yapılmalı,
• Tarlada kalan larva ve pupaları öldürmek için hasattan sonra derin sürüm yapılmalı,
• Seralar çift kapılı olmalı, giriş ve havalandırma açıklıkları zararlının giremeyeceği incelikte tül ile kapatılmalıdır.

Biyoteknik yöntemler

Domates güvesine karşı kitle halinde tuzakla yakalama amaçlı örtüaltı domates yetiştiriciliğinde feromon+su tuzak veya feromon+ışık+su tuzak kullanılabilir. Her iki tuzakta bulunan plastik kaplar, su ile doldurulup, su yüzeyinde ince bir film tabakası oluşturacak şekilde sıvı yağ veya bir miktar kokusuz deterjan eklenmektedir. Buşekilde feromon/feromon+ışıkla tuzağa çekilen ve suya düşen bireylerin su içinde kalmaları sağlanmaktadır.(Şekil 3a, b).

Örtüaltı domates yetiştiriciliğinde dekarda 2 feromon+su tuzak veya 4 feromon+ Işık+su tuzak kullanılabilir. Üretim başlangıcında 1 adet eşeysel çekici delta tuzak/ da asılmakta, ilk erginler görüldüğünde kitle halinde yakalama tuzakları seraya eşit aralıklar ile yerden 20-30 cm yüksekliğe yerleştirilir. Üretim dönemi süresinde serada bulundurulan tuzaklardaki su azaldığında su ilave edilmelidir. Tuzakların kullanıldığı seralarda zararlının dışardan girişini önlemek amacıyla havalandırma açıklıklarının tül ile kapalı ve seranın çift kapılı olması zorunludur.

Biyolojik Mücadele

Doğal düşmanlardan Nesidiocoris tenuis, Ülkemizde birçok bölgede saptanmıştır (Şekil 4a,b). Domates güvesine karşı ticari olarak da ruhsatlı olan bu predatör zararlının yumurta ve larva dönemleri ile beslenmektedir. Ege ve Akdeniz Bölgesinde örtüaltı domates yetiştiriciliğinde N. tenuis 2 adet/m² dozunda salınabilir.

Doğal düşmanların korunması ve etkinliklerinin artırılması için zararlılarla mücadelede kimyasal mücadeleye alternatif metotlara öncelik verilmeli eğer kimyasal mücadele gerekiyorsa doğal düşmanlara yan etkisi en az olan bitki koruma ürünleri tercih edilmelidir.

Ülkemizde domates güvesi ile mücadele amaçlı tavsiye alan biyolojik mücadele etmenlerinin, zararlının yoğunluklarına bağlı olarak tavsiye edilen salım yoğunlukları Ek 3’te verilmektedir.

Fiziksel Mücadele

Bulaşık seralarda, bir sonraki üretim dönemi öncesi yapılacak solarizasyon topraktaki pupaları yok etmek için kullanılan etkili bir mücadele yöntemidir.

Kimyasal Mücadele

Domates güvesinin kimyasal mücadelesine karar verebilmek ve ilaçlama zamanını doğru bir şekilde belirleyebilmek için, seradaki Domates güvesinin yoğunluğu ve doğal düşman populasyonunun saptanması gerekir. “Örnekleme ve Kontrol Metotları” bölümünde “Zararlılar” başlığı altında anlatıldığı şekilde Domates güvesi sayımları yapılmalıdır.

Domates güvesine karşı ilaçlı mücadelede, 100 bitkiden 3’ü yumurta ve larva ile bulaşık ise mücadeleye karar verilir. İlaçlamadan 5-6 gün sonra bitkiler tekrar kontrol edilir. Gerekirse ilaçlama tekrarlanabilir. Domates güvesinin kimyasal mücadelesinde kullanılacak ilaçlar ve dozları aşağıda verilmiştir.

Domates Güvesi için kullanılabilecek ilaçlar‍