Buğday Rastığı

Tanımı, Yaşayışı ve Hastalık Belirtileri

Hastalık, buğday bitkilerinin çiçeklenme devresinde görülür. Bütün başak siyah bir toz yığını haline dönüşür. Önce ince bir zarla örtülü olan başaklardan, sonradan bu zarın yırtılması ile serbest kalan sporlar, rüzgâr, yağmur v.s. ile çevreye dağılarak, sağlam buğday başakları üzerine gelir. Yumurtalığın üst tabakalarında bulunan sporlar uygun koşullarda (5-37°C sıcaklık ve %60-90 orantılı nemde) çimlenerek misel oluştururlar. Bu miseller tohum taslağını delerek içine girer ve ilerleyerek embriyoya yerleşir. Bu nedenle enfeksiyon çiçek veya embriyo enfeksiyonu olarak isimlendirilir.

Embriyoları enfekteli taneler dış görünüş olarak sağlamlardan ayırt edilemezler. Bu hastalıklı taneler ekildiğinde tohumlar çimlenirken, embriyo içindeki miseller de gelişmeye başlar ve bitki sapı içinde sistemik gelişerek başağa ulaşır(Şekil 46a). Çiçeklenme devresinde buğday ekiliş alanlarına gidildiğinde rastık hastalığına yakalanmış başaklar siyah toz yığını halinde kolayca görülebilir.

Rastıklı başaklardaki sporlar çevreye dağılır ve geride sadece çıplak başak ekseni kalır (Şekil 46). Hastalık etmeni genellikle tüm başakçıkları enfekte etmekle birlikte bazen bir başaktaki tüm başakçıkların hastalığa yakalanmadığı görülebilir. Yine rastıkla enfekteli bir taneden oluşan kardeşlerin hepsi hastalanmayabilir.

Rastık hastalığı etmeni; uygun çevre koşullarına, konukçuların duyarlılığına, rastık ırklarına bağlı olarak değişik oranlarda ürün kaybına neden olur. Ülkemizde buğday rastığından oluşan zararın bazı buğday çeşitlerinde %19,6’ ya kadar ulaştığı, buna karşın dış ülkelerde bazı senelerde %50’ye kadar zarara neden olduğu tespit edilmiştir. Tohum ilaçlaması yapıldığı takdirde hastalık ekonomik olarak ürün kayıplarına sebep olamamaktadır.

Buğday Rastığı Hastalığının Mücadelesi

Kültürel Mücadele

Bölgesel veya yöresel olarak buğday ekilişlerinde yapılacak inceleme sonucuna göre hastalığın hiç görülmediği veya çok düşük oranda tespit edildiği (%0,1) tarlalardan alınan ürün tohumluk olarak kullanılırsa, zarar oranı asgari düzeyde tutulabilir.

Hastalığın belirtilen orandan daha yüksek olduğu tarlalardan alınan ürün tohumluk olarak kullanılmamalıdır. Tohumluk alınan tarlada olduğu gibi çevre tarlalarda da en az 100 m uzaklığa kadar rastıklı bitki olmamasına özen gösterilmelidir. Dayanıklı buğday çeşitleri ekilmelidir. Olanaklar ölçüsünde kışlık buğdayların ekimi geç, yazlık buğdayların ise erken yapılmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Ekim öncesi tohum ilaçlaması yapılır. Kullanılacak ilaçlar ve dozları Ek 4’de (aşağıda) verilmiştir. Buğdayda sürme ve rastık hastalıklarına karşı yapılacak tohum ilaçlamalarında,
ilaçlama, selektör veya ilaçlama bidonlarında yapılmalıdır. İlaç, tohum miktarına göre önerilen dozda kullanılmalıdır. Aksi halde düşük dozda etkisizlik ortaya çıkmakta, yüksek doz ise fitotoksite oluşturarak tohum çimlenmesini önlemektedir.

İlaçlanmış tohumluk, ilaçlamadan ekime kadar geçen süre içinde kuru yerlerde saklanmalı, polietilen v.b. gibi hava geçirmeyen maddelerden yapılmış ambalajlarda asla saklanmamalıdır. Her hangi bir nedenle o yılın ekim mevsiminde ekilemeyen ilaçlanmış tohumluk, bir sonraki yılın ekim mevsimine kadar normal depolama koşullarında, çuvallar veya bez torbalarda, temiz ve kuru yerlerde yığılı olarak muhafaza edilmelidir.

Aktif madde adı ve oranı	Formülasyon tipi	Doz	Son ilaçlama ile hasat arası süre (gün)	Etki mekanizması*
Güvenli olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Tebuconazole %2	DS	150 g/100 kg tohum	-	3
Tebuconazole % 2	WS	150 g/100 kg tohum	-	3
Tebuconazole 60 g/l	FS	25 ml/100 kg tohum	-	3
Tebuconazole 120 g/l	FS	25 ml/100 kg tohum	-	3
Carboxin % 75 Kalkmış olabilir	WP	150 g /100 kg tohum	-	7
Carboxin+Thiram 205,9+205,9 g/l	FS	300 ml/100 kg tohum	-	7;M3
Carboxin+Thiram%37.7+37.5	WP	300 g /100 kg tohum	-	7;M3
Tebuconazole+Metalaxyl-M 30+20 g /l	FS	100 ml/100 kg tohum	-	-
Kontrollü olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Prothioconazole+Tebuconazole 150+20 g/l	FS	50 ml/100 kg tohum	-	3; 3
Geçici olarak tavsiye edilen bitki koruma ürünleri
Prochloraz+Triticonazole 60+20 g/l	FS	150 ml/100 kg tohum	-	3; 3
Triticonazole+Pyraclostrobin 80+40 g/l	FS	50 ml/100 kg tohum	-	3; 11