Tahıl ve gıdanın dünya çapında taşınmasıyla ilgili olan lojistik sorunlar, var olan savaşında etkisiyle çok daha kötü bir hal alacak. Bu durum yüksek ve kaliteli mahsul sağlamak için gereken bitki besinleriyle de ilişkilidir.
Mahsuller, ister bizi beslesin, ister hayvanları beslesin, gıda sistemimizin temelini oluşturur. Hacim ve kalite açısından güvenli bir tedarik olmadan, gıda sistemimiz iflas eder. Mahsuller, yüksek verim ve kaliteyi sağlamak için iyi bir besin kaynağına ihtiyaç duyar. Şuanda bile soluduğumuz hava %78 azot gazı içerir ki, bu azotlu gübrelerin çoğunun üretiminde kullanılan aynı azot kaynağıdır.
Ancak bu gazı havadan alıp bir torba gübreye aktarmak çok büyük bir enerji gerektirmektedir. Gübre üretiminde önemli bir adım olan, azot ve hidrojeni amonyağa dönüştüren Haber-Bosch süreci, bazı tahminlere göre küresel olarak üretilen tüm enerjinin %1 ila %2'sini kullanmaktadır. Sonuç olarak, azotlu gübre üretmenin maliyeti doğrudan yakıt maliyetiyle bağlantılıdır.
Tarımsal üretimdeki gübre girdileri, mahsul üretmenin en büyük tek değişken maliyetlerinden birini oluşturur. Bir çiftçi gübreye yatırım yaparken, bu yatırımın getirisini hasattaki kazançla dengelemelidir. Verimdeki küçük bir artış için daha fazla gübre kullanmak, hasatta kendini amorti etmeyebilir.
Gübre maliyeti ile üretilen mahsulün değeri arasındaki bu hesaplama yani “başabaş oranı” tipik olarak bir tahıl mahsulü için altı civarındadır. Yani 1 kg azotlu gübre almak için, 6 kg tahıl hasat etmek gerekir. Ancak son dönemde gübre fiyatlarında yaşanılan artışla, bu oran şu anda on civarındadır.
Çiftçilerin kârlı kalabilmeleri için üretim maliyetlerini yakından takip etmeleri ve potansiyel olarak daha az gübre kullanmaları gerekecek. Bununla birlikte, daha az gübre kullanmak, verimi ve kaliteyi azaltacak buda bir bütün olarak gıda sistemi üzerindeki baskıyı arttıracaktır.
Büyük Resme Bakalım
Küresel gıda sistemi zaten baskı altındaydı. Pandemi sırasında birçok ekonomi karantinadan çıkıp toparlanırken, aktivitedeki hızlı artış enerji talebini artmasına neden oldu. Petrol fiyatlarındaki bu artış, gübre üretimindeki fiyat artışına da yansımıştır.
Gübre tedariğini önceden yaptıkları satın almalarla yapan birçok çiftçi bu fiyat artışından kurtuldu. Yaşanılan bu durum gıda arzı ve fiyat yükselişlerine hemen etki etmedi. Fakat gelinen bu günde gübre üretimleri yeniden başlarken küresel petrol fiyatları yükselmeye devam ediyor.
Rusya ve Ukrayna arasında yaşanılan savaşın sebep olduğu akaryakıt fiyatlarındaki artışın yansıması sonucu artan gübre fiyatları; gıda fiyat endeksinin şimdiye kadarki en yüksek seviyesine ulaşmasını sağladı. Var olan bu yüksek gübre fiyatları çiftçileri ya hasatta mahsul fiyatlarında eşdeğer bir artış yapmaya, ya da daha az gübre kullanmaya zorlayacaktır. Hasatta tahıl fiyatlarının yükselmesi, tedarik zinciri sonunda maliyetleri tüketiciye daha yüksek gıda fiyatları şeklinde aktaracak ve buda ekonomideki enflasyonist baskıları daha da arttıracaktır.
İlgili Ürünler
Rusya da, Ukrayna da Dünyada ki başlıca gübre ve hammadde üreticileri ve tedarikçileridir. Örneğin, Avrupa'nın en büyük gübre üreticisi ve tedarikçisi olan Norveçli grup Yara, ürününün çoğunu Ukrayna'da üretiyor.
Batı'nın Rusya ile ticaretinin azalması ve Ukrayna'daki kesintiye uğramış tedarik hatları, gübre üretimi ve arzında yeni bir baskı daha yaratacaktır.
Küresel azotlu gübre üretiminin yaklaşık onda birini Rusya üretmektedir. Rusya ayrıca karıştırılabilir fosfat ve Belarus’la birlikte potas üretiminin de üçte birini gerçekleştirmektedir. Fakat çoğu durumda bunlar her yıl toprağa uygulanmaz ve çok daha düşük enerji maliyetlerine sahiptir. Bu nedenle verim ve gıda üretiminde daha az bir etkiye sahiptir.
Rusya’nın batıya gübre ihracatını askıya alma kararı, küresel tahıl tedariğinin etkilenmesine neden olacaktır.
Kendi başına büyük bir tarım üreticisi olan Ukrayna, küresel pazarlara önemli miktarlarda tahıl ve yağ bitkileri tedarik etmektedir (Dünyadaki buğdayın %12’si ve dünyanın en büyük ayçiçek yağı tedarikçisi). Bu nedenle Ukrayna’da pek çok mahsulün ekileceği yada toprakta olan mahsullerin gübre ve ilaçlarla buluşacağı bu zamanda yaşanılacak olan aksaklıklar, bu yılki hasat üzerinde daha fazla baskı oluşturacak ve gıda fiyatlarının yükselmesine neden olacaktır.
Ukrayna ve Rus tahıl arzındaki azalmalar özellikle Türkiye, Mısır ve Bangladeş’i risk altına almaktadır.
Gıda Güvenliği
Bu durumu pandemi ve iklim değişikliği ile (aşırı hava koşulları dahil) birleştirildiğinde, gıda güvenliğine yönelik büyüyen bir tehdit oluşturuyor.
2019'da bile, pandemiden önce Birleşmiş Milletler Gıda Örgütü (FAO), 690 milyon insanın veya dünya nüfusunun %9'unun gıda güvensizliği ile karşı karşıya olduğunu ve aç kaldığını tahmin ediyordu. O zamandan beri, gıda fiyat endeksi %39 arttı.
Bu bağlamda, pazara derhal devlet müdahalesi çağrısı yapmak doğaldır.
Bununla birlikte hükümet bütçeleri COVID'den sonra ciddi şekilde esnetiliyor ve doğrudan parasal destek ve katkı için çok az yer kalıyor. Tüm Rus petrol ve gaz ithalatının, özellikle batılı ülkeler tarafından kaldırılmasına yönelik son vaatler göz önüne alındığında, hükümetler, çiftçiler ve tüketiciler için bazı zorlu kararlar alacaktır.
Orta vadede, daha fazla yeşil enerji kullanarak gıda sistemimizi dönüştürme ihtiyacı sürekli vurgulanmaktadır. Ayrıca daha az tahılla beslenen hayvansal ürün içeren sürdürülebilir beslenme programları, toprak sağlığı ve rejeneratif tarım uygulamalarını teşvik etmeliyiz.