2021 yılının başından bu yana Türk lirasının değeri döviz kurları karşında iki kattan fazla azaldı. Üstelik Aralık ayı ortasında kurlardaki yükseliş en yüksek seviyesine ulaştı.
Doğal olarak, bir ülke parasının döviz kurları karşısındaki düşüşü ihracatı teşvik ederken, tam tersine ülke mallarının dış pazarlardaki konumunu güçlendirir. Böylece Türk sebze ve meyveleri artık dış pazarlarda daha rekabetçi hale geliyor.
Sebze, meyve ve sert kabuklu yemişler yani genel olarak gıda ve tarım ürünleri Türkiye'nin en önemli ihraç ürünleri değildir. En büyük 25 ihracat ürünü arasında tarım ve gıda ürünlerinden sadece fındık yer alır.
Türkiye 2020 yılında taze meyve ve sebzeler, kuruyemişler, kuru meyveler ve dondurulmuş meyve ve sebzelerden 5,7 milyar dolarlık ihracat geliri elde etti.
Türkiye, dünya meyve ve sebze ürünleri ihracatçıları sıralamasında İtalya ve Şili'nin biraz gerisinde, 8.sırada yer alıyor. Bununla birlikte, 2021 yılı sonunda Türkiye, dünyanın en büyük ihracatçıları arasında 6. sıraya yükselebilir.
Türkiye aynı zamanda oldukça büyük bir meyve ve sebze ithalatçısı olup, her yıl yurt dışından yaklaşık 1 milyar dolar değerinde meyve ve sebze satın almaktadır. Buna göre Türk Lirasındaki değer kaybı ithalatı daha pahalı hale getirerek, Türkiye'nin yurt dışından meyve, sebze ve kuruyemiş alımlarını da azaltacaktır.
Türkiye'nin ana pazarları nerelerdir? Türk ürünlerinin baskısı en çok nerede hissedilecek ve Türkiye hangi ürünleri daha küçük miktarlarda almaya başlayacak?
Türk meyve ve sebzelerinin ana alıcısı Rusya’dır.
Türkiye, tüm ürünlerinin yüzde 18'ini Rusya'ya tedarik ediyor. Buna göre, Rusya pazarı üzerindeki baskı en belirgin olacak. Sonrasında, Almanya, İtalya, Irak, İngiltere ve Fransa yer alırken, Ukrayna en önemli satış pazarları arasında 7. sırada yer alıyor.
Bu nedenle, Türk ürünlerinin Ukrayna'ya daha aktif olarak satılacağı gerçeğine ek olarak, AB ülke pazarlarında da Ukrayna ürünlerine karşı da rekabet edecektir.
Türkiye meyve ve sebze grubunun ana ihracat ürünü fındıktır. Oldukça yüksek kalitede daha da uygun fiyatlı hale gelecek olan Türk fındığı, diğer bir fındık üretici ülke olan Gürcistan için olumsuz bir durum yaratacaktır. Bu durum zaten fındıklarını çok düşük fiyatlara ihraç eden Gürcistan için AB ülkelerindeki Gürcü fındık fiyatları üzerindeki baskıyı daha da artırabilir.
Kuru üzüm, Türkiye'nin en önemli ikinci ihracat ürünüdür. Türkiye kuru üzümlerini ağırlıklı olarak AB’ye ihraç ettiği için, Doğu Avrupa ve Orta Asya pazarları üzerinde bir etki yaratmayacaktır.
Mandalina üçüncü en önemli ihracat ürünüdür. Aynen fındıkta olduğu gibi Türk mandalinaları bu yıl mandalina kalitesinde sorun yaşayan Gürcistan için tehdit oluşturmaktadır. Daha ucuz ve daha kaliteli olan Türk mandalinaları, Gürcistan'dan gelen mandalina tedarikçileri için rekabet yaratacaktır. Bazı Türk ihracatçılarının Rusya'ya olan mandalina ithalatına getirilen yasaklar bile durumu önemli ölçüde etkilemeyecektir. Öte yandan, Ukrayna ve Rusya'daki tüketiciler için olumlu olan Türk mandalinası, dolaylı olarak bu ülkelerdeki elma talebini azaltabilir ve bu da bölgedeki çiftçiler için kötü bir haberdir.
İlgili Ürünler
Türkiye'nin meyve ve sebze ihracatında ki en önemli ikinci ürünü sera domatesi olup bu ürünün ana ithalatçı ülkeleri Rusya ve Ukrayna’dır. Bu pazarlarda Türk ürünleri daha ucuza satılacağı için yerel seralar zor durumda kalacaktır. Doğal gaz ve diğer enerji kaynaklarının yüksek fiyatları göz önüne alındığında, bu kuzey ülkelerinde sera domateslerinin fiyatlarının benzeri görülmemiş seviyelere fırlayacağına dair korkular vardı. Türk Lirasında meydana gelen değer kayıpları, bu ülkelerde örtü altı sebze fiyatlarında hiçbir zaman yüksek bir artışın olmamasının ana nedenlerinden biridir.
Türk Lirasındaki değer kaybı, Doğu Avrupa ve Orta Asya’daki elma üreticileri içinde kötü bir haberdir. Yaşanılan bu gelişmeler neticesinde daha uygun fiyatlara gelen Türk elmaları Moldova ve Ukrayna’daki elma üreticileri üzerinde de olumsuz etki yaratacaktır.
Etki, Türkiye'nin diğer birçok ihracat ürününde daha küçük, minimal veya mevsimsel olacaktır. Örneğin, Türkiye çekirdekli meyve pazarının önemli oyuncuları kiraz, kayısı, şeftali vb dir. Ancak bu ürünlerin yeni ihracat sezonu henüz başlamadı. Bundan dolayı, Türk Lirasında meydana gelen değer kaybının bu ürünler üzerindeki etkisi hakkında bir sonuca vermek için erkendir.
Liradaki değer kaybının sadece ihracatı değil, Türkiye'nin meyve ve sebze ithalatı yaptığı ülkeleri de etkileyeceğini unutmayın.
Bölgemiz piyasalarını etkileyecek en önemli ithalat ürünü kabuklu cevizdir. Yaşanılan bu durumlardan, Türkiye’nin en büyük kabuklu ceviz ithalatı gerçekleştirdiği Ukrayna ve Özbekistan’da doğrudan etkilenecektir.
Türkiye ayrıca kurutulmuş meyvelerin yeniden ihracatı için önemli bir merkezdir. Bunların bir kısmı Türkiye tarafından Özbekistan ve diğer Orta Asya ülkelerinden ithal edilmektedir. Ancak iş yeniden ihracat olduğu için liradaki kayıptan çok fazla etkilenmeyecektir.
Türk Lirasında yaşanılan değer kaybına ek olarak yükselen enflasyonda eşlik ediyor. Var olan bu durum da nüfus gelirlerinin ve iç tüketimin azalmasını bekleyebiliriz.
Türkiye'deki istikrarsızlık, bölgesel meyve ve sebze pazarını büyük ölçüde etkileyecektir. Bu faktör, tüm kış ve bahar dönemleri için Doğu Avrupa'dan ithalatçılar için baskın hale gelebilir.