Çinko (Zn) eksikliği, A vitamini ve demir (Fe) eksiklikleri ile birlikte özellikle gelişmekte olan ülkelerde en sık görülen beslenme bozuklukları arasında yer almaktadır. Araştırmalar, dünya çapındaki insanların %17,3'ünün Zn eksikliği riski altında olduğunu gösteriyor.
Çinko, 17 temel mineral besinden biridir ve bitki gelişimi, enzimlerin yapısı, fotosentez, polen gelişimi, protein sentezi, membran geçirgenliği ve oksin metabolizmasında önemli rol oynar. Bitkiler çinkoyu topraktan alır ve eksikliği, dünya çapında ekilebilir alanların %49'unu etkileyen kritik derecede önemli bir abiyotik stres faktörü haline gelmiştir. Zn noksanlığı bitki büyümesini olumsuz etkiler, bodur kısa boğumlar, küçük yapraklar ve damarlar arası klorozun yanı sıra ağır vakalarda geç olgunlaşma ve nekrotik doku ölümüne neden olur; bu nedenle mahsul verimi ve kalitesi için yeterli Zn gereklidir. Ayrıca, sentetik gübrelerin kullanımı, toprak Zn eksikliğini gidermek için genellikle yetersizdir.
Zn verimliliği mekanizmalarının aydınlatılması, sürdürülebilir küresel gıda sistemlerinin yanı sıra ürün iyileştirilmesi için önemli bilgiler sağlayacaktır. Sağlıklı bir bitkinin yapraklarında, 1 kilogram kuru maddede en az 20 miligram çinko olmalıdır. Bu miktar 10 miligramın altına indiğinde, bitkinin büyümesinde, dolayısıyla veriminde büyük ölçüde düşmeler ortaya çıkar. Yetişkin ve sağlıklı bir insanın vücudunda toplam çinko miktarı 2 gram dolayında olup, günlük çinko gereksinimi ortalama 15-20 miligramdır.
Gerçekte topraklar toplam çinko miktarı yönünden fakir olmayıp, bitkilerin yüzlerce yıllık gereksinimini karşılayacak kadar zengindir. Buradaki sorun, çinkonun, toprağın sahip olduğu birtakım kimyasal ve fiziksel özelliklerinden dolayı bitki köklerince alınamamasıdır. Çinko toprakta bulunduğu halde, bitki kökleri tarafından alımının engellenmesi çoğunlukla şu durumlarda ortaya çıkar:
İlgili Ürünler
- Toprağın kireç içeriğinin ve pH değerinin yüksek olması,
- Toprağın kil mineralleri bakımından zengin olması,
- Toprakta çinkonun yarayışlı halde kalmasını sağlayan organik maddenin az olması,
- Toprak neminin az olması veya az yağış alması,
- Çinkonun sulama suyu veya yağışlarla çok çabuk yıkanmasına neden olabilecek kadar toprağın kumlu olması,
- Toprağa yüksek dozlarda fosfor içerikli gübreler verilmesi.
Ekte yer alan ve mümkün olduğunca yalın bir şekilde özetlemeye çalıştığım bitki ve topraklarda çinko eksikliği konusunun faydalı olacağı kanaatindeyim. Sonuç olarak, çinko insan beslenmesi ve gelişimi için gereklidir, son yıllarda etkili bir yaklaşım, yeterli seviyelerde Zn sunan, transgenik teknikler, agronomik uygulamalar ve ıslah metotları ile verimlilik adına çok yol kat edebiliriz.
Kaynaklar
Serkan SEZEN