Çeltik Yetiştiriciliği

Çeltik çok eski kültür bitkilerinden bir tanesidir. Gen merkezinin Güneydoğu Asya bölgesi olduğu tahmin edilmektedir. Çeltik bitkisi ülkemize yaklaşık 500 yıl önce gelmiştir.

Çeltik dünya nüfusunun yaklaşık yarıdan fazlasının besin kaynağı olarak yararlandığı en önemli ürünlerden biridir.

Dünya genelindeki nüfus artış hızı bu oranda devam ettiği takdirde 2030 yılında talebi karşılamak için çeltik üretiminin Dünya genelinde % 50 oranında artırılması gerekmektedir.

Dünyada üretilen çeltiğin büyük bir kısmı tropikal ve subtropikal iklim bölgelerinde yetiştirilmektedir. Çeltik üretimi bakımından dünyada önde gelen ülkeler; Çin, Hindistan, Endonezya, Bangladeş ve Vietnam’dır.

Ülkemizde bütün bölgelerimizde çeltik tarımı yapma imkanı vardır. Ülkemizdeki toplam çeltik alanlarının %56’sı Trakya ve Marmara’da, %36,5’i Karadeniz’de ve geriye kalan %7,5’i ise diğer bölgelerimizde yapılmaktadır.

Türkiye’de 31 ilde çeltik tarımı yapılmakla birlikte, en çok Edirne, Balıkesir, Çorum, Samsun, Sinop ve Kastamonu da ekilmektedir.

Çeltik bileşiminde %5-10 arasında protein bulundurmasına karşın beslenme için gerekli amino asitlerce zengin olması nedeniyle insan beslenmesinde buğdaydan sonra en çok kullanılan üründür.

Yüksek kaliteli pirinç üretimi, ekilecek çeşidin seçimi ile başlar; tarla hazırlığı, ekim zamanı, ekim sıklığı, gübreleme şekli ve dozu, zirai mücadele ilacı kullanımı, su kesme, hasat zamanı tespiti, hasat, kurutma, depolama yöntem ve şartları, pirinci işleme ve pazarlama safhalarında uygun yöntem ve teknolojilerin kullanımı ile devam etmektedir.

Tarlada yetiştirilen çeltik, işlendikten sonra pirinç olarak değerlendirilir. Pirincin yanında çeltiğin işlenmesi sırasında ortaya çıkan diğer yan ürünlerde değerlendirilir. Çeltik pirinç kabuğu, pirinç kepeği, pirinç kepeği yağı, kırık taneler ve pirinç unu olmak üzere çeşitli şekillerde değerlendirilebilir.

Çeltiğin Bitkisel Özellikleri

Çeltik, kök, sap, çiçek ve dane olarak dört ana bölümde incelenebilir.

Kök

Çeltik saçak şeklinde ve ince bir kök sistemine sahiptir. Çeltik kökleri diğer tahıllara göre daha farklıdır. Diğer tahılların kökleri birkaç gün su altında kaldığında oksijen yetersizliğinden ölebilir. Fakat çeltik su içinde çimlenir ve kökleri su altında sürekli kalabilir.

Sap

Çeltiğin sap kısmı, boğum ve boğum aralarından meydana gelir. Her boğumdan bir çiçek çıkar. Ana saptaki boğum sayısı ortalama 10–15 adettir. Boğumlar arası mesafe alttan yukarı gidildikçe artar. Çeltik bitkisi 50–150 cm arasında değişen boya sahiptir. Erkenci çeltik çeşitleri kısa boylu, geççi çeltik çeşitleri ise daha uzun boyludur. Çeltikte kardeşlenme görülür. Kardeşlenme, çeltik ekiminden iki hafta sonra başlar. Kardeşlenme zamanı ve yoğunluğu, çeşit ve çevre şartlarına göre değişir. Genellikle birinci ve ikinci kardeşler daha iri salkım ve daha çok dane verir.

Çiçek

Çeltik çiçekleri topluluk şeklindedir ve sapın uç kısmında yer alan erselik çiçeklerden (erkek ve dişi çiçekleri bir arada bulunduran çiçek yapısı) oluşan karışık salkım durumundadır. Bir salkımdaki çiçek sayısı, çeltik çeşidine ve çevre koşullarına bağlı olarak 100–150 arasında değişir. Salkımların uzunluğu, çeşitlere göre 15–25 cm arasındadır. Çiçeklenme döneminde görülen yağış, kuraklık ve 15 °C’nin altındaki soğuklar, tozlanma ve döllenmede aksamalara neden olur. Bu durumlarda salkımdaki bazı çiçekler döllenmez, kısır kalır ve verim düşüklüğü meydana gelir. Çeltikte kendi kendine döllenme görülmektedir.

Dane

Çeltik bitkisinin danesine çeltik, kargo ve pirinç olmak üzere farklı adlar verilir. Harmandan sonra elde edilen kavuzlu ürüne çeltik, kavuzları soyulmuş fakat parlatma işlemi yapılmamış daneye kargo adı verilir. Çeltiğin fabrikada kavuzların soyulması ve tane dış katlarının giderilip parlatılması sonucu elde edilen ürüne pirinç adı verilir.

Çeltik Bitkisi İçin Sıcaklıklar Nasıl Olmalıdır?

Çeltik 45 derece kuzey ve 35 derece güney enlemleri arasında denizden 1500 m yüksekliğe kadar olan yerlerde yetişir. Ancak ülkemizde 1000 metre rakımın üstündeki bölgelerimizde olgunlaşması geç olacağı için yetiştirilmesi risklidir

Vejetasyon süresinde 3500-4000 °C’lik sıcaklık toplamı ister. Çiçeklenme sırasında % 70-80 dolayındaki hava nemi, 25-35 °C arasındaki sıcaklık bir çok çeşit için uygundur.

Ekim yapılırken su sıcaklığının 12°C üzerinde olması gerekir. Ekim ve çimlenme döneminde hava sıcaklığının 15°C altına düşmemesi gerekir.

Köklenme, fide gelişmesi ve ilk 5 yaprağın oluştuğu dönemde minimum sıcaklık 16°C maksimum sıcaklık 45°C olmalıdır.

Kardeşlenme döneminde sıcaklık minimum 20°C maksimum 33°C olmalıdır.

Salkım oluşum başlangıcı ve gelişmesi döneminde minimum sıcaklık 15°C maksimum sıcaklık 30°C olmalıdır.

Çiçeklenme ve tozlanma döneminde minimum sıcaklık 22°C maksimum sıcaklık 35°C olmalıdır.

Dane doldurma ve hasat döneminde minimum sıcaklık 14°C maksimum sıcaklık 30 °C olmalıdır

Çeltikte Güneşlenme

Güneşlenme Tropikal bölgelerde, çeltiğin, sulanarak yağışsız mevsimlerde yetiştirilmesiyle, yağışlı mevsimlerde yetiştirilmesinden daha fazla verim elde edilmektedir. Bunun nedeni yağışsız kurak mevsimde, güneşlenmenin daha fazla olmasıdır. Çeltik bitkisinin, güneşlenemeye en hassas olduğu devre, salkım oluşum devresi başlangıcı ile olgunlaşmadan 10 gün önceki devre arasındaki dönemdir. Yüksek verim için salkım oluşum devresinde güneşleme çok önemlidir.

Çeltikte Toprak İsteği Nasıldır?

Toprak isteği bakımından seçici değildir. Su geçirgenliği az, derin, tınlı ve besin maddelerince zengin topraklarda daha iyi yetişir. Geçirgenliği yüksek olan kumlu topraklar fazlaca su kaybına yol açtıkları ve besin maddelerince fakir olduklarından, çeltik yetiştirmeye elverişli değildir.

Çeltik tarımı için optimum pH 5.5-7.5 arasıdır. pH’sı 3-8 arasında değişen topraklara da uyum sağlayabilir. Tuzluluk, toprakta veya sularda kimyasal olarak tuz formunda olan bileşiklerin veya elementlerin yoğunluğunun artmasıyla oluşan doğal veya yapay bir oluşumdur. Kök bölgesi çözelti ortamında tuz yoğunluğunun artması ile bitkinin bu suyu alabilmek için harcamak zorunda kaldığı enerji miktarı da artar ve sonuçta tuzluluk arttıkça bitkinin su kullanımı azalır. Bitkinin su kullanımının zorlaşması ve su kullanımının azalması, bitki verimi, büyüme, gelişme, ürünün nitelik ve niceliğini olumsuz şekilde etkide bulunur.

Tuzlu toprakların ıslahında en ideal bitkilerden biridir. Türkiye topraklarının önemli sorunlarından biri olan tuzluluk ve alkalilik son yıllarda hızla gelişen sulama işlemlerine paralel olarak drenaj sorunu ve sulama suyunun kalite özelliği nedeniyle giderek topraklarımızdaki tuzluluk artmaktadır. Çeltik, tuza dayanıklı bir ürün değildir. Ancak yetiştirildiği ortam itibariyle tuzlu ortamlarda diğer bitkilere göre daha iyi yetiştirilebilmektedir. Çünkü tuzluluğun yıkanması için arazinin su altında tutulması gerekir. Toprağın su altında tutulması tuzluluğu azaltır. Demir, Manganez, Fosfor ve Azottan faydalanmayı arttırır.

‍

Çeltikte Toprak Hazırlığı ve Ekim

Sulama durumuna veya su kontrolüne bağlı olarak 3 farklı çeltik üretim sistemi vardır.

1. Sulanarak yapılan üretim
2. Sulamaksızın yapılan üretim
3. Derin su şartlarında yapılan üretim

Ülkemizde sulanarak yapılan yetiştiricilik sistemini uygulanmaktadır. Bu sistem sulu tarlada 5-50 cm su bulundurulmasıyla yapılmaktadır. Bu yetiştirme sistemleri her ülkenin ekolojik şartlarına göre değişmektedir. Üreticilerin bu sistemler arasında tercih yapma durumları yoktur. İklim, toprak yapısı, yağış rejimi, yeryüzü şekilleri gibi unsurlar etkili olmaktadır.

Çeltik yetiştiriciliğinde toprak hazırlığı çimlenme, fide çıkışı, fidenin toprağa tutunması ve bitki gelişimi üzerinde önemli etkiye sahiptir. Çeltik yetiştiriciliği için toprak sonbaharda veya ilkbaharda derin sürüm yapılarak işlenir. Toprak işlemesi sonbaharda yapılmışsa başka bir işlem yapmadan tarla kışı bu durumda geçirmelidir. Daha sonra ilkbaharda, tarlada su tutmak üzere tavaların yapılmasından sonra diskaro veya kültivatör ile hafif toprak işlemesi yapılır. İyi yapılmış bir toprak hazırlığı ile:

• Tarlada yabancı ot kontrolü sağlanır.
• Gübrenin toprağa daha iyi karışması sağlanır.
• Toprağın kabarma ve havalanması sağlanır.
• Toprak karıştırılarak, alt katmanlarda biriken besin maddeleri toprağın üst katmanına çıkması sağlanır.
• Toprağa ince bir yapı verir ve böylece besin maddelerinin bitki tarafından daha fazla alınması sağlanır.

Çeltik yetiştiriciliği için tavalar hazırlanırken traktörlere takılan tesviye bıçağı veya tir pulluğundan faydalanılır. Tavaların genişliği 40-70 cm, yüksekliği de 30-50 cm arasında olmalıdır. Tavaların çok geniş olması su kesme ve salma sulamadaki denetimi azaltır, suyun rüzgarlardan dalgalanmasına ve bundan özellikle genç bitkilerin zarar görmesine neden olur. Tavaların küçük olması ise çeltik yetiştirilecek toprak yüzeyinin azalmasına, sulama, bakım, hasat ve harman işlemlerinin yavaşlamasına neden olur.

Çeltik yetiştiriciliğinde toprak hazırlığı yaparken önemli konulardan biride tarlaların tesviyesidir. Çeltik üretimi % 4’e kadar eğime sahip arazilerde yapılabilir. Fakat bu arazilerden daha yüksek verim elde edebilmek için çok iyi tesviye (düzleme) yapılmalıdır. Arazinin tesviye işlemi, küçük parsellerde tesviye bıçağı ile yapılabilir. Fakat büyük arazilerde hafif ağırlıklı greyder veya lazerle çalışan tesviye aletleri kullanılmalıdır. Arazinin iyi tesviye edilmesi çeltik tarımında önemli yararlar sağlamaktadır.

Bunlar:

• Tavalar istenilen büyüklük ve ebatta yapılabilir.
• Tavalarda suyun düzenli bir şekilde dağılımı sağlanır.
• Yılın her zamanında yüzeysel veya derin drenaj yapılmasını sağlanır.
• Çimlenmeden hasada kadar bitki örtüsünde üniform bir üretim sağlanır.
• Makineli tarımda, kullanılan alet ve makinelerin hareket kabiliyetini arttırarak,iş verimini yükseltir.
• Yabancı ot kontrolü daha etkili ve kolay olur.

Çeltik yetiştiriciliğinde ekim için uygun çeşit seçimi, ekim zamanının belirlenmesi, uygun tohumluk kullanımı, ön çimlendirme ve ekim yöntemleri verim ve kalite üzerine olumlu etkilerde bulunmaktadır.

Çeşit seçilirken, seçilecek çeşit bölge koşullarına uygun olmalıdır. Yetiştirme sezonunda yüksek verimli, kaliteli ve tüketicilerin beğenisine sahip çeşitler seçilmelidir. Bölgeye uygun olmayan geççi çeşitler ekilmemelidir.

Çeltik ekim zamanını, yetiştirilecek çeşidin vejetasyon süresi, hava ve sulama suyunun sıcaklığı belirler. Çeltikte çimlenme ve fide devrelerinde ortalama sıcaklık 18–35 °C arasında olmalıdır. Ülkemizde çeltik ekim zamanı, bölgelere göre değişmektedir. Marmara,Trakya ve Karadeniz bölgelerinde çeltik ekimi mayıs ayının ilk yarısında yapılmalıdır. Ege ve Akdeniz bölgelerinde nisan ortalarından haziran sonuna kadar ekim yapılabilir. Güneydoğu Anadolu bölgesinde 20 Nisan-15 Mayıs tarihleri arasında ekimin yapılması uygun olmaktadır. İç Anadolu bölgesinde ise çeltik ekimi 10-20 mayıs tarihleri arasında yapılmalıdır.

Çeltik ekiminde kullanılacak tohumluk hastalıksız, yabancı ot tohumu içermeyen ve sertifikalı olmalıdır. Sertifikalı tohum kullanarak verim artışı sağlanabilir. Sertifikalı tohum kullanmak aynı zamanda randıman ve ürünün pazar değerini de yükseltmektedir. İmkânlar ölçüsünde 2–3 yılda bir tohum değiştirilmelidir.

Birim alana atılacak tohum miktarı çeltik çeşidinin özelliğine, ekim zamanına ve toprağın verimlilik durumuna göre değişir. Ülkemizde ekimi yapılan alanlarda küçük daneli çeşitler için 15 kg/dekar, orta daneli çeşitler için 17–18 kg/da ve iri daneli çeşitler için 20kg/dekar tohum miktarı tavsiye edilmektedir. Çeltikte m2’ye atılması gereken dane sayısı ortalama 500–600 adettir.

Çeltik tohumları ekilmeden önce ön çimlendirme işlemine tabi tutulmalıdır. Ön çimlendirmenin amacı tohumlar tarlaya ekildiğinde soğuk sudan zarar görmelerini önlemek, çimlenme gücünü artırmak ve tohumda canlılığı uyandırmaktır. Ön çimlendirme esnasında çeltik yanıklık hastalığı ile mücadele amacıyla ilaçlama yapılmalıdır. Ayrıca beyaz uç nematoduna karşıda ön çimlendirme öncesi tohumların 55–60°C sıcak suda 10 dakika bekletilmelidir. Tohumların ıslatılması esnasında su yüzüne çıkan zayıf yapılı daneler ayıklanır. Ön çimlendirmenin süresi su sıcaklığına bağlıdır. Su sıcaklığı yüksekse süre kısa tutulur, soğuksa uzun süre devam eder. Ön çimlendirme işleminin düzenli olması, çimlenme çıkış hızının çabuk ve düzenli olmasını sağlar. Ön çimlendirme işleminde tohumlar genellikle bir çuval içine konularak, 1-2 gün suda bekletilir. Daha sonra bir yere yığılır. Bu yığın 3–4 saat arayla süzgeçli kovalarda sulanır. Bu işlem, tohumlarda hafif çimlenme başlayıncaya kadar devam eder.

Çeltikte uygulanabilecek başlıca ekim yöntemleri serpme ekim, mibzerle ekim ve fidelemedir.

Serpme Ekim

Serpme ekimde elle serpme, gübre dağıtıcıları ile serpme ve uçakla serpme olmak üzere üç farklı yöntem uygulanır. Elle serpme ülkemizde yaygın olarak uygulanan bir ekim yöntemidir. Bu yöntemde tohumlar elle su içerisine serpilir. Elle serpme ekim öncesi tohumlara ön çimlendirme işlemi uygulanmalıdır. Ön çimlendirilmesi sağlanmış tohumlar, suyla doldurulmuş tavalara elle serpilir. Tohumlar toprak yüzeyine tutunduktan 3–4 gün sonra tavalardaki su boşaltılır. Tavalara 5–6 gün süre ile su akışı durdurulur. Böylece genç çeltik bitkileri toprağa tutunup köklerini salar ve ilk yapraklarını verirler, daha sonra tarlaya ince bir su verilir.

Gübre dağıtıcıları ile ekimde tohumlar önce 24–36 saat su içerisinde bekletilir. Daha sonra 18-24 saat suyun sızması beklenir. Suyla şişirilmiş tohumlar gübre dağıtıcıları ile su içerisine saçılarak ekim yapılır. Uçak ile serpme ekim yöntemi genellikle geniş işletmelerde uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde de ön çimlendirme işlemi uygulanan tohumlar uçakla su içerisine serpilir.

Mibzerle Ekim

Mibzerle ekimin yapılması için tava genişliğinin mibzerin çalışma genişliğine uygun olması gerekir. Bu yöntemin dar tavalarda uygulaması zordur. Ayrıca mibzerle yapılacak ekimlerde arazi tesviyesinin çok iyi olması gerekir.

Fideleme

Fideleme yönteminde fide yastıklarında yetiştirilen çeltik fideleri hava koşullarına bağlı olarak ekimden 20 gün sonra tarlaya fidelenir. Sıcak havalarda fideler, daha kısa sürede fidelemeye hazır hale gelirler. Fideleme yapılacak tarlalar çok iyi şekilde hazırlanmalıdır. Özellikle tesviyesi çok iyi şekilde yapılmalıdır. Fideleme yönteminde fideler 1-2 cm derinlikte su bulunan tarlalara dikilmelidir. Fidelemeden 5-6 gün sonra fideler gelişmeye başlar ve azotlu gübre uygulaması yapılır. Eğer, fideler serada veya plastikle örtülü ortamlarda, nisan ayında yetiştirilirse, mayıs ayında tarlaya fidelenebilir. Bu erken olgunlaşma ve erken hasat gibi avantajlar sağlayabilir.

Diğer taraftan, fideleme yöntemi kullanılarak çeltik ekim zamanı haziran sonuna kadar uzatılabilir. Bunun sonucu, kışlık arpa veya buğday hasadından sonra, çeltik ikinci ürün olarak yetiştirilebilir. Fideleme yönteminin olumsuz yönü ise fazla iş gücü istemesi ve masraflı olmasıdır.

Çeltiğin Yetişme Devreleri

Tropikal bölgelerde, çeltik bitkilerinin yetişme periyodu 100-210 gün arasında değişir, ortalama 110-150 gündür. Ilıman iklim bölgelerinde, ekimden hasada kadar ortalama 130-150 gün geçer. Çeltik bitkisinin yetişme periyodunu sıcaklık ve gün uzunluğu gibi, iki önemli çevre faktörü belirler. Yetişme periyodu üç ana devreye ayrılabilir.

Vegetatif gelişme dönemi

Tohum çimlenmesinden, salkım oluşum dönemi başlangıcına kadar geçen süreyi kapsar.

Generatif devre

Salkım oluşum devresi başlangıcından, çiçeklenmeye kadar geçen dönemdir.

Tane doldurma dönemi

Çiçeklenmeden, tam olgunlaşmaya kadar geçen süreyi kapsar.

Çimlenme

Çeltik tohumunun su içerisinde çimlenebilmesi için minimum su sıcaklığı, 9 ve 13°C derece arasında olmalıdır. Çimlenme yüksek sıcaklıklarda daha kısa sürede olur. Optimum çimlenme sıcaklığı 30-35°C arasında değişmektedir. Havasız su içerisinde çimlenen tohumdan önce çim kını, sonra kök kını çıkar. Çim kınından oluşan sapın en alt boğumundan çıkan kökçükler, kökler oluşana kadar, bitkinin beslenmesini sağlar. Çim kını başlangıçta renksiz veya açık renklidir. Çim büyürken boğumlar oluşur ve bu boğumlardan yapraklar çıkar. Bitkinin üst kısmana doğru gittikçe, boğumlar arasındaki mesafe artar. Fideler düşük sıcaklığa karşı duyarlıdır. 12°C altında bir süre kalırsa sararır ve ölürler. Fidelerin gelişmesi için 25-30°C arasındaki sıcaklıklar idealdir.

Kardeşlenme

Ana sap ile ikincil yaprak arasından bir cim kını daha çıkar, buna kardeşlenme denir. Kardeş sayısı, sıcaklık, güneşlenme, besin maddesi, ekim sıklığı ve yetiştirme tekniği gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Bir bitki ortalama 8-12 kardeşe sahip olabilir. Kardeşlenme devresi yaklaşık bir aydır. Kardeşlenme devresinde, tarlada su seviyesinin düşük olması kardeş sayısını artırır. Maksimum kardeşlenme devresinden sonra, kardeşler ana saptan ayırt edilemez. Kardeşler arasında homojen bir olgunlaşma olması istenir, bunun sonucu, uzun bir kardeşlenmenin uzun sürmesi istenmez.

Tropikal bölgelerde, sıcaklık, güneşlenme, besin maddesi, ekim sıklığı ve yetiştirme tekniği gibi faktörlere bağlı olarak, fidelemeden 40-60 gün sonra maksimum kardeşlenme seviyesine ulaşılır. Ekimin kuruya mibzerle veya serpme olarak sık bir şekilde yapıldığı ılıman iklim bölgelerinde, fazla kardeşlenme istenmez, bitki başına 1-3 kardeş olması yeterlidir ve maksimum kardeşlenme dönemine, fidelerin çıkışından bir ay sonraki zamanda ulaşılır.

Kardeş sonrasında, birim alandaki sakım sayısı ortaya çıkar, buda tane veriminin önemli bir unsurudur.

Yapraklanma

Ana saplar üzerindeki boğumlardan, hava koşullarına göre ortalama her hafta bir yaprak çıkar. Yaprak, bir yaprak kını ve yaprak ayasından oluşur. Yaprak ayası dar ve uzun yaprak formunda olup, üzerinde damarlar uzunluğuna paralel ve belirgindir. Gelişmenin erken dönemlerinde iki yaprak arasında geçen oluşma süresi, daha kısadır (4-5 gün), daha sonraki dönemlerde bu süre daha uzundur (8-9 gün). Yapraklar bazı çeşitlerde uzun ve kaba, bazı çeşitlerinde ise seyrek ve yumuşak tüylerle kaplıdır.

Salkım Gelişmesi

Başakçık ayırt edilmeye başladığında, salkımlar bayrak yaprağın içerisinden yukarıya doğru çıkış yapar. Salkım yavaş bir şekilde gelişmesini sürdürür ve yaklaşık salkım oluşum devresi başlangıcından 7 gün sonra 5 cm uzunluğa ulaşır. Bu sürede başakçık primordiaları farklılaşmaya başlar ve başakçık sayısı belirlenir. Bu dönemde, bitki üzerinde oluşacak stres koşulları verimi olumsuz yönde etkiler.

Çiçeklenme

Çiçeklenme, salkım çıkışından kısa bir süre sonra meydana gelir. Salkımın büyüklüğüne bağlı olarak, çiçeklenme 3-5 gün devam eder. Çiçeklenmenin başlangıcında iç ve dış kavuzlar uç kısımlarından açılır, flament uzar ve kavuzlardan dışarı çıkar. Daha sonra başakçık, daha fazla açılır ve stigma görülebilir. Flament kavuzlardan dışarı çıkarak anterleri dışarı bırakır ve başakçık kapanır

Tane oluşması için her başakçığın tozlanması şarttır. Normal şartlarda çiçekler 09-13.00 saatleri arasında açıktır. Her başakçık 40 dakika ile 2 saat arasında açık kalır. Çeltik bitkisi kendine döllenir. En fazla %4 oranında yabancı tozlanma söz konusudur. İyi bir tozlanma olabilmesi için, açık ve güneşli bir havanın olması çok önemlidir. Tozlanmadan 30 dakika sonra döllenme tamamlanır.

Dane Dolma Devresi

Tozlanma ve döllenme tamamlandıktan sonra, tane oluşmaya başlar. Döllenme normal olarak, anter oluşumundan 5-6 saat sonra tamamlanır. Daha sonra, döllenen yumurta kargo pirince dönüşür ve üç gün sonra, caryopsisde nişasta taneleri görülmeye başlar.

Salkım çıkarma devresinden önce, saplarda ve yaprak kınında önemli miktarda nişasta ve şeker birikir. Bu biriken karbonhidratlar, dane dolma döneminde tanelere taşınır. Dane dolumu için üstten üç yaprağın fotosentez üretimi çok önemlidir. Dane dolma dönemindeki sıcaklık, dane dolum döneminin süresini belirler. Dane dolum süresi, tanenin maksimum ağırlığa ulaşması için geçen süre olarak tarif edilir. Bu süre Tropikal bölgelerde, indica gurubu çeşitleri için 28°C’de 13 ve 16°C’de ise 33 gündür. Japonica çeşitleri biraz daha uzun dane dolma süresine sahiptirler, 16°C’de 18 ve 28°C’de 43 günde dane doldururlar.

Çeltikte Gübreleme

Çeltikten yüksek verim almak amacıyla zamanında ve uygun miktarlarda gübreleme yapmak gereklidir. Çeltik başta azot, fosfor, potasyum ve çinko olmak üzere 16 adet besin maddesine ihtiyaç duyar. Çeltik bitkisine verilecek gübre miktarının belirlenmesinde yapılacak toprak analizlerine göre karar verilmelidir.

Azotlu Gübreleme

Çeltik bitkisine verilecek azot miktarı çeşitlere bağlı olarak 15–18 kg/da arasında değişmektedir. Uygulanacak azotlu gübre iki veya üç defada eşit miktarlarda verilmelidir. İki defa azotlu gübre uygulanacaksa yarısı ekimde veya kardeşlenme başlangıcında, diğer yarısı da ekimden yaklaşık 55–60 gün sonra uygulanmalıdır.

Eğer üç parça halinde kullanılacaksa, birinci kısım ekim öncesi fosforlu gübre ile birlikte, ikinci kısmı kardeşlenme başlangıcında ve geri kalan kısmı ise yine ekimden 55–60 gün sonra, salkım oluşum devresi başlangıcında kullanılmalıdır.

Fosforlu Gübreleme

Fosforlu gübrelerle gübrelemede, fosforlu gübre ekim öncesi dekara 20 kg triple süper fosfat gübresi şeklinde uygulanmalıdır. Eğer triple süper fosfat gübresi bulunamazsa fosfor ihtiyacı, kompoze gübrelerle karşılanabilir.

Potasyumlu Gübreleme

Potasyumlu gübreler toprağın potasyum ihtiyacına göre verilmelidir. Ülkemiz toprakları genellikle potasyum bakımından zengindir. Fakat üst üste çeltik ekiminin yapıldığı tarlalarda potasyum eksikliği görülebilir. Bu nedenle bu tür tarlalarda ihtiyaca göre uygulama yapılmalıdır.

İz Elementlerle Gübreleme

Çeltik üretim alanlarında pH değeri yüksek olan ve toprak düzenlemesi sırasında fazla toprak alınmış alanlarda çinko eksikliği görülebilir. Çinko eksikliği görülen topraklarda ekim öncesi 1-2kg/da çinko sülfat veya çinko oksit gübreleri kullanılmalıdır. Ekim sonrası görülen çinko eksikliğinde ise çinko sülfat gübresi bitkiye salkım oluşum devresi başlangıcından 5-7 gün öncesine kadar püskürtme şeklinde uygulanmalıdır.

Çinko Eksikliğinin Belirtileri

• Çeltiğin genç devresinde, genç yaprakların taban ve orta kısmında renk değişmesi ile kendini gösterir.Daha sonra bu renk değişmesi yaprağın bütün alanını kaplar ve yaprak kırmızı bir renk alır.
• Çinko eksikliğinden etkilenen yapraklar dik halde duramaz ve yatık bir hal alarak su yüzeyine yayılır.
• Bitkiler cüceleşir, kardeşlenme gecikir, kardeş sayısında azalma görülür, olgunlaşma gecikir, verim düşer.
• Lokal olarak tarlanın bazı yerlerinde bitki ölümleri meydana gelir.

Çinko Noksanlığının Nedenleri

• Yüksek verimli çeşitlerin devreye girmesi.
• Toprak pH’sının 6,8’den yüksek olması.
• Amonyum Sülfat yerine Üre kullanılması toprak pH’sını arttırır.
• Aşırı miktarda fosforlu gübre kullanılması.
• Münavebesiz çeltik tarımı yapılması.
• Toprak tesviyesi sırasında bazı sahalardan fazla miktarda üst toprağın alınması.
• Çeltiğin sürekli su altında tutulması sonucu topraktaki kullanılabilir çinko miktarının azalması.
• Toprağın kumlu, tuzlu ve alkali yapıda olması.

Çinko eksikliği varsa ekim öncesi 1-2 kg/da Çinko sülfat veya Çinko oksit kullanılmalıdır. Ekim sonrası ortaya çıkan çinko eksikliğinde, çinko sülfat salkım oluşum devresi başlangıcında 5-7 gün önceye kadar (ekimden 40-45 gün sonrasına kadar) üstten püskürtme şeklinde çinko gübreleme yapılabilir.

Çeltikte Sulama

Çeltik bitkisi devamlı sulama ile tarla su altında tutularak yetiştirilir. Ekimden hasat zamanına kadar tarla yüzeyi su ile kaplıdır. Su yüksekliği, bitkilerin gelişmesine bağlı olarak yükseltilir ve maksimum gelişme devresinde 15 cm civarında tutulur.

Çeltik yetiştiriciliğinde sulama suyu sıcaklığı çimlenme ve gelişmede önemli faktörlerdir. Yetiştiricilikte minimum su sıcaklığı 12°C olmalıdır. Ortalama sulama suyu sıcaklığı ise 25–30°C arasında değişmektedir. Çeltiğin çimlenmesi için maksimum su sıcaklığı 42–44°C olmalıdır. Bu sıcaklıklardan sonra çimlenme olmaz.

Bitki gelişiminin her döneminde 30°C’nin üzerindeki su sıcaklıkları ürüne olumsuz etkiler.

Çeltik bitkisinin su ihtiyacı ile ilgili olarak iki kritik dönemi vardır. Bunlardan birincisi kardeşlenmeden 10–12 gün öncesi, ikincisi ise çiçeklenmeden 20 gün öncesi ile çiçeklenmeden 10 gün sonraki dönemi kapsayan 30 günlük süredir.

Çeltikte kesik ve sürekli sulama olmak üzere iki şekilde sulama yapılmaktadır. Daha çok sivrisinek mücadelesi için uygulanan kesik sulamada her 8-10 günde bir 2-3 gün süreli olmak üzere tavaların suyu kesilir ve kurutulur. Kesik sulamada sulama sayısı 8–15 arasında değişmektedir. Devamlı sulama ekim yerlerinin meskenlerden 300 metre ve daha uzak olduğu durumlarda yapılır. Bu yöntemde su tavalarda akar ve kesilmez. Sadece gübreleme, yabancı ot mücadelesi ve zorunlu hallerde kesilir. Her iki yöntemde de hasattan 15–20 gün önce tavaların suyu kesilir.

Çeltik ekiminden 5–6 günün sonra çeltik tavalarının suyu tarla yüzeyinde su kalmayacak şekilde kesilmelidir. Bu süre içinde çimlenen bitkilerin kökleri toprağa iyice tutunur. Bitki geliştikçe su yüksekliği kademeli bir şekilde artırılmalıdır. Yetişme sezonunda çeltik tarlasına su akışı üst gübreleme sırasında durdurulabilir. Yalnız ekim sonrası yabancı ot uygulaması için tarladan su boşaltılması yapılmalıdır.

Hasat amacıyla suyun kesilmesi çok kritik bir durumdur. Dane dolumu döneminde toprağın belirli bir rutubet derecesinde tutulması gereklidir. Ancak hasatta, hasat makinelerinin kolaylıkla çalışabilmesi için hasat sırasında toprak yeterli miktarda kurutulmuş olmalıdır. Suyun çok erken kesilmesi hasat sırasında kırık dane miktarını ve çeltiğin pirince işlemede pirinç randımanını düşürür ve tam olgunlaşmamış tanelerin meydana gelmesine neden olur. Çeltikte genelde çiçeklenmeden 30–35 gün sonra hasat için su kesimi yapılabilir. Bu dönem hasattan yaklaşık 10–15 gün öncesine denk gelmektedir. Çeltik yetiştiriciliğinde sulama programı aşağıdaki tabloda olduğu gibi yapılabilir:

Çeltikte Yabancı Otlarla Mücadele

Yabancı otlar ürün maliyeti ve verim üzerindeki oldukça olumsuz etkilerde bulunurlar. Bu nedenle yabancı ot mücadelesi zamanında ve uygun ilaçlar kullanılarak yapılmalıdır. Çeltik yetiştiriciliğinde sorun olan en önemli yabancı ot darıcan bitkisidir. Çeltik tarlalarında sorun olan diğer yabancı otlar ise kız otu, sivri saz, kurbağa kaşığı, su menekşesi ve hasır otudur. Çeltik tarlalarında görülen yabancı otlarla mücadelede kültürel önlemler, mekanik mücadele yöntemleri ve kimyasal mücadele yöntemleri kullanılmaktadır.

Yabancı Otlarla Mücadelede Alınacak Kültürel Önlemler

• Tarla tesviyesi iyi yapılmalı
• Yabancı ot tohumu içermeyen tohumluk kullanılmalı
• Ekim nöbeti uygulanmalı
• Sık ekim veya geniş ekim yapılmamalı
• Zamanında ve uygun miktarda gübre kullanılmalı
• Mecburiyet olmadıkça tarlada su kesilmemeli
• Bakım işlerinde kullanılan alet ve ekipman temizliği düzenli olarak yapılmalıdır.

Çeltikte mekanik mücadele yöntemi olarak yabancı otlar elle sökülerek tarladan uzaklaştırılmalıdır.

Çeltikte kimyasal mücadele yönteminde yabancı ot ilaçları kullanılmaktadır. Kimyasal mücadelede farklı aktif maddelere sahip ilaçlar, özelliklerine göre ekim öncesi ve ekim sonrası farklı yabancı otlara karşı kullanılmaktadır. Çeltikte en fazla zararı meydana getiren darıcan otuna karşı ekimden 25–30 gün sonra, darıcan daha 3–4 yapraklıyken su kesilir ve tarlada hiç su kalmadığı zaman uygun ilaçlarla ilaçlama yapılır. İlaç uygulamasından 48 saat sonra tekrar tarlaya su verilir. Otların su altında kalarak ölümünü kolaylaştırmak için bu su verme işleminde su seviyesi biraz yüksek tutulmalıdır.

Bazı çevre faktörleri, uygulanan yabancı ot ilacından başarılı sonuç alınması üzerine etkilidir.

Sıcaklık

Örneğin propanil etkili maddesine sahip ilaçlar 38°C’nin üzerindeki koşullarda uygulandığında fitotoksik etki yapabilir.

Nisbi rutubet

Yüksek olması yaprak stomalarını açılmasını sağlar ve yaprak içerisine absorbsiyonu artırır. Yaprak yüzeyinden herbisit buharlaşması yavaşlar, bu şekilde daha fazla herbisitin bitki içerisine girmesi için zaman kazanılmış olur.

Toprak Rutubeti

Herbisidin toprak solusyonu içindeki miktarı ve toprak profili içindeki hareketi üzerinde etkili olmaktadır. Bu açıdan toprakta belirli bir rutubetin olması gerekir.

Rüzgar

Üstten yaprağa uygulanan yabancı ot ilaçlarının, buharlaşmasına sebep olmakta ve yapraklar tarafından absorbsiyonunu azaltmaktadır.

Çeltikte Hasat ve Harman

Çeltik hasadı salkımların %80’nin saman rengini aldığı, alt kısımdaki danelerin sert mum devresine ulaştığı ve danelerin %22–24 arasında rutubet içerdiği dönemde yapılmalıdır. Çeltiği aşırı nemli iken hasat etmek danelerin tam olgunlaşmasını engeller ve kurutma için daha fazla masraf yapılmasına sebep olur. Nem oranı düşük iken hasat etmek ise hasat ve pirince işleme sırasında daha fazla kırık danenin meydana gelmesine neden olur. Erken hasat dane verimi ve kırıksız pirinç randımanını düşürür. Geç hasat ise dane dökülmesine, yatmadan dolayı verim düşüklüğüne ve kırıksız pirinç randımanının azalmasına sebep olur.

Çeltik hasadı bölgelerimize göre değişmekle beraber genellikle 15 Eylül-30 Ekim tarihleri arasında yapılmaktadır. Hasat Trakya ve Karadeniz bölgelerinde eylül ayı ortalarında başlar ve ekim ayı sonlarında biter. Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ise hasat ağustos ayı ortalarında başlar. Marmara bölgesinde hasat ağustos ayı sonunda başlar.

Çeltik hasadı elle biçme (orakla), kendi yürür biçme makineleriyle (motorlu) biçme ve biçerdöverle hasat olmak üzere üç farklı şekilde yapılabilir. Elle ve kendi yürür biçme makineleriyle hasatta çeltik, 15-20 cm yükseklikten biçilir. Biçilen saplar tanelerin kuruması için hava şartlarına bağlı olarak 3-4 gün tarlada güneş altında bırakılır.

Kuruma işleminden sonra toplanan saplar, tarlada veya hazırlanan harman yerine taşınarak harman makineleriyle veya biçerdöverle harman edilirler.

Biçerdöverle hasat diğer iki yönteme göre kolay ve daha ekonomik olmaktadır. Biçerdöverle hasatta, biçerdöverin hasadı sağlayan parçalarında (kontr-batör sistemleri) değişiklik yapılmalıdır. Ayrıca çamurlu toprak yapısına sahip tarlalarda daha kolay hareket edebilmesi için palet takılmış biçerdöverler kullanılmalıdır.

Hasat edilmiş çeltiğin kurutulması gereklidir. Biçerdöverle yapılan hasatta elde edilen ürün %24-25 oranında ve oldukça yüksek sayılabilecek bir neme sahiptir. Bu yüksek nem oranı depolamada sıkıntı meydana getirebileceğinden %14 oranına kadar düşürülmelidir. Bu işlem kurutma ile sağlanabilir. Çeltik hasat edildikten sonra 12 saat içerisinde kurutma işlemine başlanmalıdır. Bu süre bir günü geçmemelidir. Kurutma işlemi güneş altında ve mekanik kurutma tesislerinde yapılan kurutma ile sağlanabilir.

Güneş altında kurutmada çeltik sert beton veya benzeri zeminlere serilir. Bu şekilde 4–5 gün güneş altında tutulan ürünün rutubeti istenen seviyeye düşer. Kurumanın dengeli olması amacıyla sergen kürek veya tırmıkla sık sık karıştırılmalıdır.

Mekanik kurutma tesislerinde yapılan kurutmada, ısıtılmış hava ürünün içine belirli bir süre gönderilir. Bu işlem çeltikteki nem oranı istenilen seviyeye düşünceye kadar devam eder. Kurutma süresi sıcaklık derecesine bağlı olarak 4–8 saat arasında değişir.

Çeltikte Depolama

Depolanacak çeltik danelerindeki nem oranı %14’ün altında olmalıdır.

Eğer harmandan sonra nem oranı hemen % 14’ün altına düşürülmezse, mikroorganizma faaliyetleri ve böcek zararı sonucu danelerde bozulmalar söz konusu olabilir. Çeltik depolanacak ambarlarda nispi nem %60’ın altında olmalı ve sıcaklık düşük tutulmalıdır. Ayrıca depolanacak ürün, depolanmadan önce soyuk, kırık dane, boş kavuz, sap-saman parçaları ve diğer yabancı maddelerden temizlenmelidir. Depolanacak ürün bez veya keten çuvallar içerisine konularak depolamadır. Çuvallar, ağaçtan yapılmış platformlar üzerine yığılarak depolanırsa çuvallarla zemin arasında hava sirkülasyonu sağlanmış olur.